ගිරා සංෙද්ශය විනිස 1-100

vvvvගිරා සන්දේශ විස්තර වර්ණනා===

අන්වය - නන් වන් රුවන් රූවන්, සහ අකුරු මියුරු තෙපලෙන් සව් ලෙව් සතන් හදනා කිර රද සඳ සැරද.

අර්ථය - නොයෙක් පැහැති රතන රූපයක් වැනි වූ, අකෂර සහිත මධුර වචනයෙන් සියලු ලෝකයාගේ සිත් ඇද ගන්නා ගිරා රාජොත්තමය, බොහෝ කල් ජීවත් වව.

විස්තර - (1) සිංහලයේ සම්භාව්යස ගණයෙහි ලා සැලකෙන සන්දේශ කාව්යු අටක් ඇත. ඒවා නම් තිසර, මයූර, කෝකිල, පරෙවි, සැළලිහිණි, ගිරා, හංස හා සැවුල් යන සන්දේශයන්ය. මේ සෑම කාව්යසයක්මත් අවශේෂ, සන්දේශ සියල්ලමත් පාහේ ආරම්භ වනුයේ ‘සැරද’ යන පදයෙනි. එසේම පක්ෂි‍යාගේ නමට අගින් උත්තමාර්ථවාචී ‘සඳ’ යන පදයද එක් කොට ඇත. සැළලිහිණියා හැරුණු විට අනික් හැම පක්ෂියෙක්ම තමථ වර්ගයට අයත් රාජයෙකි. ‘කිර රද’ ‘සැවුලිඳු’ ආදි යෙදුම්වලින් ඒ බව හැඟවෙයි. පක්ෂියෙකු වුවත් රාජයෙකු දූත කාර්යක යෙදවීම නුසුදුසු බව වටහා ගත්තේ නුවණින් මුහුකුරා ගිය රහල් හිමියන් පමණකි.

(2) සාමාන්යුයෙන් දූතයන්ගේ වර්ණනා කෙරුණේ රූප ලාවණ්ය යයි. එහෙත් මයූර, කොවුල්, සැළලිහිණි හා ගිරා යන පක්ෂීන්ගේ කට හඬද වර්ණනා විය. සෙසු පක්ෂීන් ශබ්ද පමණක් නඟන අතර ගිරා, සැළලිහිණි දෙදෙනාට අකුරුද උච්චාරණය කළ හැකිය. එය ‘සුලකළ ‘කුරු’ යැයි සැළසිහිණියා සම්බන්ධයෙන් කියිවිණි. ‘සහ’ කුරු මියුරු

තෙපලෙන්’ යැයි ගිරවා සම්බන්ධයෙන් පැවසිණ. කුමාරතුංග මෙම වචනය ‘යහ’ කුරු - යහපත් අකුරු යැයි ගන්නා නමුත් පැරණි සංස්කණවල එන, ‘සහ ‘කුරු’ යන්න වඩා සුදුසු යැයි සිතේ. හරකාගේ හැඬීමට අපි ‘තප්පුලනවා’යි කියමු. ඒ වනාහි ‘තෙපුල් ලනවා’ යන්නෙහි විකෘතියකි. මෙසේ තෙපුල් ලනවා’ ආදි තැන්වල මෙන් අකුරු රහිත ප්ර කාශයද තෙපුලක් විය හැකිය. ගිරව‍ාගේ මියුරු තෙපල අකුරු සහිතය. එනම් ඌට මිනිසෙකුට මෙන් ශබ්දෝච්චාරණය කළ හැකිය. සැළලිහිණියේ එන ‘සුලකළ’කුරු’ යන්න දෙනුයේද ‘යහ ‘කුරු’ යන්නට වඩා වෙනස් තේරුමකි.

(3) කාව්යේය යනු ශබ්ද රසයේත් අර්ථ රසයේත් සංකලනයක් යැයි පෙර සිටම සැලකේ. නමුත් හොඳ කවියක නොයෙක් විට දෘශ්ය රසයක්ද පවතී. දෘශ්යග රසය යනු සුන්දර වාක් චිත්ර යක් ඉදිරිපත් කිරීමයි. ‘නන් වන් රුවන් රූවන්’ යැයි කී විට මෙම පැදියේ ශබ්ද අර්ථ යන රස දෙකට දෘශ්යී රසයක්ද එක් වෙයි. දූත වර්ණනයක ලා හොඳම දෘශ්යක රසය ඉදිරිපත් කරන්නේ ගිරා සන්දේශකරුවාය. සමස්ත වසයෙන් ගත් කල එතරම් වර්ණවත් නිර්මාණයක් නොවන හංස සන්දේශයේද මීට කිට්ටු දෘශ්යශ රසයක් ගැප් වෙයි.

(4) සතන් - සන්තානය, සිත

2

අන්වය - දැක්වීම අවශ්යන නැත. අර්ථය - දේ දුන්නෙහි පැහැය ජයගත් ශරීර ශෝභාවෙන් බබලන මාගේ මිත්රකය, කාන්තාවන්ගේ යහපත් යටිතොල වැනි ඔබේ ඔය හොට දුටු කල්හි කවරෙක් නම් සතුටු වී ලෝහ බැඳ ආදරය නොකරයිද? වනයෙහි (නුග ආදි) වන ප්රහධාන ගස්වලත් නගරයෙහි නගර ප්රහධානීන්ගේ මැඳුරුවලත් ප්රිකයංකර පහස නැතහොත් ප්රි්යාවන්ගේ අත් පහස නිතර ලබා සතුටුව හැම දාම උසස් ක්රීරඩාවන්හා යෙදෙමින් කල් ගෙවන්න.

ලෝකයෙහි දක්නා ලැබෙන සියලු පක්ෂීන්ගෙන් ගෞරවනීයව යහපත් කීර්ති කදම්බය කියවන (පතුරුවාලන) නුවණින් යුක්තව සෘෂිවරයෙකු මෙන් නිරන්තරව ප්රාබණඝාතයෙන් වැළකී කැමති පලාපල කමින් සතුටින් දවස් ගෙවන්න.

විස්තර - (1) වෙනත් සන්දේශවල දූත වර්ණනාවන්හි නැති තරම් දෘශ්යර රසයක් මෙහිද දක්නට ලැබේ. මීට ආසන්න වර්ණනයක් දක්නට ලැබෙන්නේ සැළලිහිණි සන්දේශයෙහිය. මෙය කියවන අපට ගිරවාගේ වර්ණවත් භාවයත් ඌ වනයේ විශාල ගස්වල මෙන්ම මහා මන්දිරවලත් කෙළිදෙළෙන් වාසය කරන සැටිත් මැවී පෙනෙයි.

(2) ඉඳු දුනු - ඉඳු නම් ඉන්ද්රර දෙවියාය. ඔහු පෙරදිගට මෙන්ම වර්ෂාවටද අධිපති දෙවියා හැටියට පුරාතනයෝ සැලකූහ. දේ දුන්න ඔහුගේ දුන්න යැයි කියනු ලැබේ. ‘ඉඳු දුනු පැහැ දිනූ තුනු සිරිනු ‘දුල’ යැයි කීමෙන් ගිරවා දේ දුන්නටත් වඩා ලස්සණ බව කියවිණ.

වනපති තුර- මෙනමින් (1) මල් නැතිව ගෙඩි හට ගන්නා ගස් (2) නුග ගස් (3) වනයෙහි ප්රඩධාන ගස් යන තුන් වර්ගයම ගැනේ. පුරපතීන් සමග සමාන වනු පිණිස මෙහිදී තුන්වැනි අර්ථය ගැනීම සුදුසුය.

පිය පියකර පහස - (වනයෙහිදී) ප්රි.යාවන්ගේ ප්රිමයංකර පහස හෙවත් සම්භෝගය (පුරයේදී) ප්රි(යාවන්ගේ-කාන්තාවන්ගේ ප්රිවය වූ හස්ත ස්පර්ශය යන තේරුම් දෙකම දෙයි.

පණිවායෙන් - ප්රා(ණඝාතයෙන්

පවර කෙළි නෙළ කෙළ - මෙයට කුමාරතුංග දෙන අර්ථය ‘වල්ලභයන් (ස්වාමිපුරුෂයන්) විසින් කෙළිනු ලබන කෙළිය’ යනුයි. ඒ මුදලිඳු ඩබිලියු. ඇfප්. ගුණවර්ධන කෝකිල සන්දේශයේදී දෙන සැක සහිත අර්ථ කථනයක් අනුව යැයි සිතේ. පවර යනු වල්ලභ අර්ථයක යෙදී ඇති බවක් අපි නොදනිමු. ‘පවර’ යන්නෙහි නියම තේරුම ප්රඅවර හෙවත් උසස් යනුයි. එය මෙතැනට නොගැළ-

පෙන්නේ නොවේ. මහා වෘක්ෂවලත්, මහා මන්දිරවලත් වෙසෙන ගිරවා පිළිහුඬු ආදි පක්ෂීන් යෙදෙන පහත් ක්රී ඩාවල යෙදෙන්නේ නොවේ. ක්‍ී ගඩාවන් අතුරෙන් උසස්ම ක්රී්ඩාව රති ක්රීකඩාව සේ ගතහොත් එයද මෙතැනට නොගැළපෙන්නේ නොවේ.

සියොතුන්ගෙන් ගුරුව - මෙය කුමාරතුංග ‘සියොතුන්ගේ ගුරුව’ යැයි සකස් කොට යොදයි. ‘ගිරවා සියලු පක්ෂීන්ගේ ගුරුය. පිරිසිදු අක්ෂරෝච්චාරණය ඇති හෙයිනි’යි අර්ථකථනයද කෙරෙයි. ගිරවා සෙසු පක්ෂීන්ට ඉගැන්වූයේ කුමක්ද ඌට පිරිසිදු අක්ෂරෝච්චාරණයක් තිබූ පමණින් ගුරු වූයේ කෙසේද?

‘ගුරු’ යන පදයෙහි ‘ගෞරවනීය’ ‘ගරු කටයුතු’ යන අර්ථද ඇත. (මෝනියර් විලියම්ස් - සංස්කෘත ශබ්දකෝෂය බලන්න.) සියලු පක්ෂීන් අතුරෙන් කවියාට අනුව ගෞරවනීය වූයේ ගිරවාය. එසේ වීමට හේතු තිබේ. මී ළඟ පද්යෙයෙන් දැක්වෙන පරිදි සියලු පක්ෂීන් අතුරෙන් ශාස්ත්රටයට අධිපති සරස්වති‍යගේ අතට පිවිසෙන්නට වරම් ලද්දේ ගිරවාම පමණකි.

නිසි යස රැස කියවන නුවණින් සරුව - කෙනෙකු බුද්ධිමත් කාර්යක් කළ කල්හි සෙසු ලෝකයා ඒ ගාන කතා කරති. ගිරවා මෙ කියන නුවණින් සාරවත්බව 5, 8 හා 9 යන පද්යටවලින් ප්රිකාශිතිය.

සං තුඬ, මැඳුර යන පද වර්තමාන සිංහලයෙහි තුඩ, මැදුර යනුවෙන් අනුනාසිකය රහිතව යෙදේ.

3

අන්වය - සරසවි නිසි බැලුම් අසක් ලද යම් කෙනෙක් කොතරම් වුවත් මුළු ලොව අතවැසි කෙරෙති. එතරම් පසිඳු සරසවි දෙවිය අත වැසි මනරම් සුබැසි, පරසිදු කෙනෙක් තෙපිමය.‍

අර්ථය - සරස්වතීගේ සුදුසු බැලුම් අංශුවක් (මාත්රැයක්) ලැබූ යම් කෙනෙක්, තරම කුමක් වුවත් මුළු ලෝකයාම ශිෂ්ය බවට පත් කෙරෙති. ඒ තරම් ප්රකසිද්ධ වූ සරස්වතී දේවියගේ අතෙහි වසන්නා වූ සිත් ඇද ගන්නා යහපත් වචන ඇත්තා වූ ප්රමසිද්ධ කෙනෙක් (තැනැත්තා) ඔබමය.

විස්තර - සරසවි - මුල් යුගයේ හින්දු විශ්වාසයන්ට අනුව වචනයට අධිපති දෙවඟනය. පසුව ඇය සියලු ශාස්ත්රුයන්ටම අධිපති සේ සැලකෙන්නට වූවාය. ඈ වාසය කරන්නේ ලෝක නිර්මාතෘ මහා බ්රුහ්මයාගේ මුවෙහිය. අත් හතරකි. එක අතක වීණාවක් වන අතර තවත් අතක ගිරවෙක් සිටී. යුදෙන් සැරසී සිටින ශ්රරභ්ර. වර්ණ ඇගේ වාහනය හංසයෙකි. බෞද්ධ හා ජෛන ග්‍රන්ථවල සරස්වතිය ගැන නිතර සඳහන් වෙයි. කවිත්වය ලැබෙනුයේ ඇගේ බැල්මෙනැයි කියති. ‘සරසවිය බැලුම’ සෙක්නි වෙත්වා කිවි දන’ යැයි කව්සිළුමිණෙහිද සඳහන් වෙයි.

අතවැසි - මෙහි නෛරුක්තික තේරුම ශිෂ්ය යනුයි. ව්යෙවහාර සිංහලයෙහි එය සේවත අර්ථයෙහිද යෙදෙයි. ඒ දෙකම මෙතැනදී ශත හැකි නමුත් ශිෂ්යළ යන්න වඩා සුදුසුය. (අන්තේ+වාසික>අතවැසි= ළඟින් වසන්නා) ආදියෙහිදී ශිෂ්‍ක්යෝ ගුරුන් වෙත වසමින් ඔවුන්ට ආවතේවකම්ද කළහ. දූතයාගේ ස්වාමියා උත්කර්ෂයෙන් වර්ණනා කිරීම වක් මගකින් දූතයා වර්ණනා කිරීමක්ම වන්නේය.

පසිඳු - පසිඳු, පරසිදු යන දෙකම ඒකාර්ථයි. මේ නිසා කුමාරතුංග සංස්කරණයෙහිදෙවැන්න ‘පිරිසුදු’ යැයි වෙනස් කොට ඇත. වඩා පැරණි සංස්කරණවල එනුයේ පරසිදු ක්රි්යාමය. සිංහලයෙහි දක්නට නැතත් පසිඳු හෙවත් ප්ර්සිද්ධ යන්නට වෙනත් තේරුමක් දීමටද බැරිකමක් නැත. එනම් ‘උසස් දෙයක් සිද්ධ කර ගත්’ ‘උසස් තත්වයකට පැමිණි’ යන්නයි. සරස්වතිය සම්බන්ධයෙන් එසේ කීම වැරදි නොවේ. ලොව උසස්ම ගෞරවය ලබන ශාස්ත්රහයට අධිපති බවට ඈ පත්ව සිටින බැවිනි.

සරසවි දෙවිය - මෙම ස්ත්රීවවාචි දෙවි ශබ්දය දුර්ලභය. එහෙත් ‘සරසවි කලි කල් නම්-දෙවි සිරිය කළ යැදමෙන්’ යැයි එය කව්සිළුමිණේද එයි.

පරසිදු සුබැසි - කුමාරතුංග සංස්කරණයෙහි මෙය එනුයේ ‘පිරිසුදු’ යනුවෙනි. ‘සුබැසි’ යැයි කී විට බසේ පිරිසිදුකම එයින්ම ඇඟවෙයි. සරස්වතී දේවියගේ අතෙහි වාසය කරන බවට ප්ර සිද්ධ තැනැත්තා ගිරවාය.

4

අන්වය - මනකල මිතුර, ලෙවන් විපුල සැප නොයෙක ලෙස කීවත්, මෙවන් ගුණෙන් යුතු තොපගේ පිය තෙපල සවන් පුරා පැමිණෙත නිවන් දකින තෙක් බල සැප නම් එමැයි.

අර්ථය - සිත් ගන්නාසුලු මිත්රමය, ලෝකයා මහත් සම්පත්තින් නොයෙක් ආකාරයට කීවත් මේ ආකාර ගුණයෙන් යුත් ඔබගේ ප්රිිය වූ වචනය කන් පුරා පැමිණෙන කල නිවන් දකින තුරු බලවත් සැපත නම් එයමැයි.

විස්තර - නිවන් දකින තෙක් - තුරු, තෙක් යන නිපාත යොදන විට ‘නිවන් නොදකින තුරු’ නිවන් නොදක්නා තෙක්’ යනුවෙන යෙදිය යුතු යැයි සමහරු කියති. නමුත් මෙයින් පෙනී යන්නේ අද බහුජන ව්ය වහාරයෙහි පවත්නා ආකරයට එම නිපාත පුරාතනයන් විසිනුත් යොදා ඇති බවයි.

විපුල සැප - මහත් වූ සැපත

5

අන්වය - පුරාතනෙහි තුර දිරා වැටන තුරු නොහැර තොසේ ඉඳ මුළු තෙ - දිය කුසේ ඒ ගුණ රැස පරසිදු ගිරා ‍කුලෙහි උපන් සකි තොපගෙ ඒ පුරා මිතුරු දම් සිත් ලෙස අමුතුව වනනු කෙසේ.

අර්ථය - අතීතයෙහි, ගස දිරා වැටෙන තෙක්ම අත් නොහැර සතුටින්, ගිරා කුලයෙහි උපන්නා වූ මිත්රේයා, ඔබේ ඒ පුරාණ මිත්ර් ධර්මය හිතේ හැටියට අලුතෙන් වර්ණනා කරන්නේ කෙසේද?

විස්තර - (1) ගිරා කුලයෙහි අතීතයෙහි උපන්නෙකුගේ ගුණ රාශිය දැනටමත් ලොව පුරා පතළය. එම කුලයෙහි උපන් ගිරවාගේ මිත්රෙ ධර්මයෙහි අගය හිතේ හැටියට අමුතුවෙන් වර්ණනා කිරීම දුෂ්කරය.

(2) පුරාතනෙහි - ‘පුරාතනයෙහි’ යනු ව්‍යවහාරයට ආසන්න වන පරිදි ‘පුරාතනෙහි’ යැයි යොදා ඇති සැටි සලකන්න. භාෂාවක් දියුණු වනුයේ මෙවැනි ව්ය වහාරයන්ට ඉඩ සැලසීමෙනි.

දිරා වැටෙන තුරු තුර නොහැර ඉඳ - මේ වනාහි පන්සිය පණස් ජාතකයෙහි 415 වැනි ජාතකය හැටියට එන මහා ගිරා ජාතකය ගැන ලද සඳහනකි.

එක් කලක බෝසත් තෙමේ ගිරාව ඉපද හිමාලය වනයෙහි දිඹුල් ගසක වෙසෙයි. ඒ ගසෙහි ගෙඩි නැති විට හෙතෙම දලු කොළ අනුභව කරන්ට විය. ඒවාච නියඟින් නැතිව ගිය කල්හි අන් ගසකට නොගොස් එහිම සුඹුලු ආදිය කා ජීවත් වෙයි. ඔහුගේ ගුණය නිසා ශක්රියාගේ පඬුපුල් අස්න රත් වී අවුත්, ඒ ගැන විමසූ විට ගිරවා කියන්නේ තමාගේ දිවි රැකීම සඳහා එතෙක් සිටි වෘක්ෂය හැර නොයන බවයි. ඔහුගේ මිත්ර් ධර්මය ගැන පැහැදුණු සක්දෙවි තෙමේ එම ගස තම බලයෙන් ඵල එල්ලව සහිත කොට ආපසු ශක්රප භවනයට යයි.

මෙහිද ‘තුරු’ යන නිපාතය යෙදී ඇති සැටි විමසන්න.

තෙදිය:- තුන්ලෝකය. මෙය කාම, රූප, අරූප, දිව්යන, මනුෂ්යබ (මර්ත්යය), පාතාල (නාග) ආදි වසයෙන් නොයෙක් ආකාරයට දක්වනු ලැබේ. මෙතැනදී මෙහි දැක්වූ දෙවැනන ගැනීම වඩා සුදුසුය.

පුරා මිතුරුදමි - මේ කවෙන් විස්තර වන පැරණි මිත්රහ ධර්මය. එයි කොයි තරම් ප්රනකටද යතහොත් දැන් සිත් ලෙස විස්තර කිරීම දුෂ්කරය.

6

අන්වය - පෙමා වඩන ඉටු සකි සඳිනි, නුවන යොමා මුළු මෙලෝ කුස දස දෙස බැලුවත්, මෙමා සිතන කටයුතු සිද් කරන ලෙස පමා නොවන මිතුරෙක් මෙතොප මිස නැත.

අර්ථය - ආදරය ඇති කරන්නා වූ ඉෂ්ට මිත්රෝපත්තමය, ඇස් මෙහෙයවා මුළු ලෝකයෙහි දස දිසාව බැලුවත් මා සිතන්නා වූ කටයුත්ත ඉටු කරනු පිණිස ප්ර මාද නොවන මිත්ර යෙක් මේ ඔබ විනා නොමැත.

විස්තර - ඉටු සකි සඳිනි - ඉෂ්ට මිත්රු උත්තමය. මෙතැන ‘සඳිනි’ යන්න අනවශ්යගයැයි සිතේ.

දස දෙස - සතර දිසා, සතර අනුදිසා හා උඩ යට දස දිසාවට ඇතුළත්ය. දිසාවට ඇතුළත් ය.

පමා නොවන - පරක්කු නොවන යන තේරුම මෙන්ම සැලකිලිමත් උද්යෝවගිමත් යන තේරුමද මින් ගත හැකිය - අප්පමාද පදයෙන් මෙනි.

තමන්ට පැවරූ කාර්ය ඉටු කිරී‍මේ ලා ඇතැම් විට මනුෂ්යියෝද ප්ර‍මාද වෙති. සුදොවුන් රජුගේ දූත කාර්ය ඉටු කිරීමට කාළුදායි ඇතුළු දහසක් ඇමැත්තන් ප්රිමාද වූ සැටි ප්රවකටය.

7

අර්ථය - උසස් (අපූරු) පියාපත් විසිතුරු වූ පිරිසිදු පැවතුම් ඇති උතුම් මිත්ර ය, පක්ෂීන් අතුරෙන් ඔබම පණිවුඩ ගෙන යෑමෙහි යෙදවීම පෙර සිරිතක්ම නොවේද?

විස්තර - පක්ෂ පත්ර - පියාපත්,

පවිත්ර චාරිත්රක - පිරිසිදු සිරිත් සිරිත් නම් පුහුණු කළ යුතු දේයි. විරිත් නම් නම් වැළකිය යුතු දේයි. කුමාරතුංග සංස්කරණය ‘චාරිත්රප’ යන පදය වෙනුවට ‘චාරිත්රව’ යන පදය මෙහිදී ගන්න නමුත් වැළකිය යුතු දේ පිවිතුරු සේ ගැන්ම කොතරම් උචිතදැයි නොකිව හැකිය.

නො - නොවේද? මේ නිෂේධාර්ථ නිපාතය මෙහිදී ප්රඋතිෂ්ඨාර්ථයෙහි යෙදී ඇත.

8

අන්වය මෙන්ම අර්ථයද ‍පැහැදිලිය.

විස්තර - හිමසෙල් - හිමාලය පර්වතය. මෙම පර්වත මුදුන සීතලට හිමෙන් වැසී පවත්නා නිසා මෙනම යෙදී ඇත. කෙළ ලක් - කෝටි ලක්ෂයක් - ඉතා විශාල සංඛ්යා‍වක් යන තේරුම දීමට යෙදිණ.

කුවෙර - කුවේරයා හෙවත් වෙසමුණි. පාද තුනක් දත් අටක් ආදි වසයෙන් විරූපි ශරීරයක් ඇති නිසා මෙනමින් හැඳින්වෙන මොහු යක්ෂයන්ගේ අධපතියාය. එමෙන්ම උතුරු දිශාවටද අධිපති මොහු සතරවරමු දෙවිවරුන්ගෙන්

කෙනෙකි. ඉතා ධනවතෙකු වූ ඔහු වාසය කරන්නේ කෛලාස පර්වතයෙහි පිහිටි අලක පුරයෙහිය. (ආලකමන්දාව)

අබතුර - අභ්යයන්තර - කුවේරයාගේ අඹ ගසෙහි නමයි.

ලොහොදැල් තුළට ‍වැද මී අඹ ගෙන දෙමිනි - පෙර බ්රඹහ්ම දත්ත නම් රජ කෙනෙකුගේ බිසව කුවේරයාගේ අඹ ගසේ ගෙඩි කෑමට ආශාවක් ඇති කර ගත්තාය. රජු විසින් අඹ ගෙන ඒම සඳහා තම ගිරවා යොදවන ලදි. ලෝ දැල්වලින් වසා රාක්ෂසයන් විසින් ආරක්ෂා කරනු ලබන අඹ ගස සොයා ගිය ගිරවා රාත්රිසයෙහි මුරකරුවන් නින්දට ගිය පසු ලෝ දැල්වල එල්ලා තිබූ මිණි ගෙඩි නාද වුයෙන් මුරකරුවෝ නැඟිට ගිරවා අල්ලා ගත්හ. තමා මරන්නට සූදානම් වූ රකුසන්ට ඌ කියා සිටියේ ස්වාමියාගේ කාර්යෙහි යෙදී මරණයට පත්වන තැනැත්තා ස්වර්ගයෙහි උපදින නිසා තමා මැරුවාට කමක් නැති බවයි. ස්වාමිභක්තික රකුසෝ මෙයින් සතුටුව ඌට මී අඹ කඩාදී යැවූහ.

මේ විස්තරය එනුයේ ජාතක පොතෙහි 284 වැනි අභ්ය න්තර ජාතකයෙහිය.

(2) මේ වනාහි ස්වාමි භක්තිය හැරෙන්නට වීර ක්රියයාවක්වත් ශූරකමක්වත් නොවේ. එහෙත් මෙහිදී අප සැලකිය යුත්තේ පැරණි සමාජයේ ස්ථාවරත්වය බොහෝ දුරට ස්වාමි භක්තිය මත රඳා පැවති බවත් එය අගය කරනු ලැබූ බවතය.

(3) රකුසන් විසිනි... කළ - මේ භාෂා ප්රවයෝගය බලන්න. ‘විසින්’ නිපාතය සමග ‘කරන ලද’ ‘කැරුණු’ ආදි යෙදුම් අවශ්ය‍ නොවන බව මින් පෙනී යයි.

9

අන්වය හා අර්ථයද සුගමයි.

විස්තර (1) මෙයින් විස්තර වනුයේ උම්මග්ග ජාතකයෙහි සඳහන් ප්‍රවෘත්තියකි. බ්ර්හ්මදත්ත රජ්ජුරුවෝ කේවට්ටයාගේ උපදෙස් පරිදි දඹදිව රාජ්යඳය පතා වේදේහ හැර සෙසු

රජුන් විස යෙදූ මත්පැන් පොව‍ා මරන්නට වැඩ පිළිවෙළ යෙදූහ. තම චරපුරුෂ ගිරවාගේ මාර්ගයෙන් මේ පුවත දැන ගත් මහෞෂධ පඬිතුමා ඒ විස මත්පැන් බඳුන් විනාශ කොට රජුන් බේරා ගති.

(2) රදුන්හට - කුමාරතුංග මේ කොටස ගෙන ඇත්තේ ‘බඹදත් රද රදන්හට’ යනුවෙනි. තේරුම ‘බඹදත් රජු අන් රජුන් හට’ යනුයි. එවිට චූලනී බ්රිහ්මදත්ත රජු අසු නොවන බව සැබවි. එහෙත් වේදේහ රජු ඉන් බේරෙන්නේ නැත. මේ නිසා වෙනස අර්ථ විරහිතය.

(3) ණෙන් පිරි මහ ඔසු පඬි - මහසත් ගුණ නම් බෝසත් ගුණයයි. මහෞෂධ පඬිතුමා බෝසතෙකු බැවින් මෙය අමුතවෙන් කිව යුතු නොවේ.

දිය සෙත් - ලෝක ශාන්තිය.

කිරි‍ෙඳකු - කිරි+ඉඳු = ගිරා රාජයෙකු

සඳා - නිසා

(4) දෙවැනි පද්ය යෙන් ආරම්භ කොට මෙතෙක් කෙරුණේ දූත වර්ණනාවකි. කාව්යෙ රසය අතින් බලන කල මෙය සැළලිහිණිය හැර වෙනත් සන්දේශවල එන දූත වර්ණනාවලට වඩා යහපත්යැයි සිතේ. සැළලිහිණියෙහි දූත වර්ණනාව වසයෙන් ඇත්තේ පද්ය දෙකක් පමණකි. ඒ දෙක අර්ත රසය අතින අනික හැම දූත වර්ණනාවකටම වඩා උසස්ය.

10

මෙහිද අන්වය, අර්ථය යන දෙකම පැහැදිලිය.

විස්තර (1) දූතයා කළ යුතු කාර්ය ප්රෙකාශ කිරීම මේ පද්යූයෙන් ආරම්භ වෙයි.

(2) දැන් වන - දැන් සිදු වන්නා වූ, මෙය ‘දැන්වෙන’ -දන්වනු ලබන’ යනුවෙන්ද ගත හැකිය. අතීත සේවය ගැන කීමෙන් ඉක්බිතිව කෙරෙන නිවේදනයක් නිසා ‘වර්තමානයෙහි සිදුවන’ යන තේරුම මෙතැනට වඩා ගැළපේ.

11

අර්ථය - කෛලාස පර්වතයෙහි රශිමියෙන් උජ්ජ්වලිත වූ කුවේරය‍ාගේ ආලකමන්දා නගරය මෙන් ප්ර සිද්ධ වූ නිතරම චන්ද්රරයා මෙන් මුළු ලෝකයෙහි බබලන්නා වූ නාථ දේවයාගේ සිනිඳු ශරීර කාන්තියෙන් ඒකාලෝක වන්නා වූ, පෙර සිට අතිශයින් හිතවත් වූ විසිතුරු තොටගමු විහාරයෙහි ස්ථිරසාර ගම්භීර ගුණයෙන් හා පිරිසිදු ප්රිතිපත්තියෙන් (යුක්තව) සිත් ගන්නා, පූජනීය සංඝ සමූහයා සමග වැජඹෙන්නා වූ ත්රි්පිටකය නමැති සාගරය මනාව උඩු යටිකුරු කර කලඹා ගැඹුරු තේරුම් නමැති මැණික් ලෝකයට දෙන්නා වූ ත්රිුපිටක වාගිශ්වර විජයබාහු ස්ථවිරතුමාහට ඉක්මනින් ගොස් සිට මේ සන්දේශය දන්වන්න.

විස්තර - හර ගිර - හර යනු ඊශ්වරායට නාමයකි. ඒ නිසා ඔහු වසන කෛලාස පර්වතය හරගිර නමින් හැඳින්වේ.

දිනිසුරු - දන ඉසුරු>දනිසුරු>දිනිසුරු. ධනයට අධිපති හෙයින් කුවේරයාට මේ නම යෙදේ. (8 වැනි කවියේ විස්තර බලන්න.)

නතිඳු - නාථ දිව්යර රාජයා; මහායාන බුදු සමයට අයත් බෝධිසත්වවරයෙකි. අවලොකිතේශ්වර යනුවෙන් හැඳින්වෙන්නේද මොහුමයැයි කියනු ලැබේ. වැඩි විස්තර සඳහා කේ. ජයතිලකගේ විමර්ශන සහිත තිසර සන්දේශයෙහි 04 – 211 පිටු බලන්න. විජයබා පිරිවෙනෙහි මහායාන අදහස්ද පැවති බැවින් එහි මොහු‍ගේ පිළිරුවක් විය.

ඉටු - හිතවත්කම

තෙ-වළා - අභිධර්ම, සූත්රි, විනය යන තුන් පිටකය.

රුවන’කර - රුවන්වලට ආකරයක් බැවින් සාගරයට රත්නාකරයැයි කියති.

තෙවළා රුවන’කර අළලා . . . විජයබා තෙරිඳු ත්රිාපිටකය ඉතා හොඳින් දන්නා නිසා එය ඒ මේ අත පෙරළා ගැඹුරු අර්ථ ඉදිරිපත් කිරීමෙහි සමත් වේ. ඒ ගැඹුරු අරුත් මැණික් මෙන් වටී.

තෙවළා වදනි’ සුරු - ත්රිිපිටකය පිළිබඳ මනා දැනීමක් ඇති බව මෙයින් කියවෙයි.

විජයබ තෙරිඳු - බෞද්ධ භික්ෂූන් වහන්සේලා නොයෙක් විට හැඳින්වුණේ තමන් ප්රරධානත්වය දරන අධ්යාෂපන ආයතනයේ නමිනි. මයූරපාද පිරිවෙන්පති මයූරපාද හිමි නම් විය. ගතාර පිරුවන් හිමි ගතාර හිමි නම් විය.

නොවළා - සැඟවීමක් නැතිව යනු මෙහි ප්රමකට තේරුමයි. ‘වැළකීමක් නැතිව’ යන තේරුමද ඉන් ගත හැකිය. පද යෝජනය අනුව එය මෙතැනට වඩා සුදුසු බව පෙනේ.

12

අර්ථය - මිත්ර ය, ඒ සන්දේශය ඉදිරියට කියන්නෙමි. ගිය තැන්වලදී විමසන ජනයා පුදුම වන ආකාරයට දැන් මේ නගරයෙහි ශ්රීිය විශේෂ කොට වර්ණනා කරන මේ වචන සතුටින් අසන්න.

විස්තර - (1) සන්දේශකරුවා ජයවර්ධනපුරය වර්ණනා කරන්නට අදහස් කරන්නේ එය ඇති පරිද්දෙන්ම නොවන බව මෙයින් කියවෙයි. එසේ කියන විට විමසන ජනයා විස්මයට පත් වන්නේ නැත. ඒ නිසා විශේෂයක් කළ යුතුය. කවි සමයානුගතව කිවහොත් එසේ වෙයි.

(2) සබඳ - බැඳීම් ඇති තැනැත්තා=මිත්රවයා පිළිවිසින - විචාරන, ප්රතශ්න කරන විස්ම - සමහරු මෙය ‘විෂ්මය’ කියා ලියති. එය වැරදිය. වෙසෙස් කර - විශේෂත්වයක් ඇති කර - මෙහිදී කවි සමයානුගතව, එය කරනු ලැබේ. මෙවදන් මිණි කොඩොල් තා සවන් සද - හොඳින් අසන්න යන අර්ථය වක්රා මාර්ගයෙන් කියූ සැටියි. පද්යහයේදී කවීහු නොයෙක් විට මේ වක්රෝාක්තිය ප්ර්යෝජන කර ගනිති.

13

අන්වය - මිතුර, ජයවද්දන දැනුම් ඇති පවර මැති යුත් රුපු මද්දන ගජ හය සෙන් නිතොර පිරි සග මොක් නොවරද්දන මුනි දහම් අකර ජයවද්දනපුර මෙය දනු. ‍ අර්ථය - මිත්රදය, ජය වර්ධනය කරන්නා වූ දැනුම සහිත උතුම් අමාත්ය යන් ඇති, සතුරන් මර්දනය කරන හස්ති අශ්ව සේනාවන් නිතර පිරුණු ස්වර්ග මෝක්ෂ සම්පත් නොවරදවා (ලබා දෙන) බුද්ධ ධර්මයට ආකරයක් වූ ජයවර්ධනපුරය මෙයයි දැන ගන්න.

විස්තර - (1) ජයවර්ධනපුර කෝට්ටේ ඉදි කරන ලද්දේ ගම්පළ 3 වැනි වික්රරමබාහු රජුගේ රාජ්යන කාලයේදී (නිස්සංක) අලගක්කෝනාර විසිනි. අලගක්කෝනාර හෙවත් අලකේශවරවරුන් අතර ඉතාමත් ප්රවකට තැනැත්තා මොහුය. එකල ලියවුණු නිකාය සංග්රඅහය ආදි පොතපතෙහි මේ බව අතිඋත්කර්ෂයෙන් සඳහන් වෙයි. කෝට්ටේ යුග‍යේ ලද හැම සන්දේශයකමත් මේ නගරය සඳහන් වන නමුත් ඒ කිසිවෙක් අලගක්කෝනාර ගැන සඳහන් කරන්නේ වත් නැත. මීට හේතුව ඔහු ගැන 6 වැනි පරාක්රසමබාහු රජතුමා තුළ පැවති නොපැහැදීම විය හැකිය. අද මෙන්ම එදාත් විරුද්ධවාදීන්ගේ නම් පිස දැම්මේ උත්සාහයක් පැවතිණි.

(2) ජයවද්දන - ජයවර්ධනය කරන, ජය වදන හෙවත් ප්ර්වේශ කරන යන තේරුම් දෙකම මින් ගත හැකිය. එහෙත් මද්දන යන වචනය බලන කල මුල් තේරුම ගන්නා ලදැයි සිතේ. වඩා ගැළපෙන්නේද ඒ අර්ථයයි. කෙසේ වුවද වර්ධන, මර්දන යන සංස්කෘත වචන දෙකම නියමාකාරයෙන් සිංහලයට තද්භව විය යුත්තේ වඩන, මඩන යනුවෙන් ‘ඩ’ කාරය සහිතවය. එහෙත් හැම සන්දේශයකම එන්නේ ජයවද්දන පුර යන යෙදුමය. එය අර්ධ - තත්සම පදයක් සේ ගත හැකියි.

හය - අසුන්

මුනිදහම’කර - බුද්ධ ධර්මය උගත් පඬිවරුන් සිටියාක් මෙන්ම බෞද්ධ පොත පතද ජයවර්ධන පුරයෙහි පැවති බව මෙයින් කියවෙයි.

14

අන්වය - වෙනස්ව ඇත්තේ පද දෙක තුනක් පමණි. එය ඔබටම පිළිවෙළ කර ගත හැකිය.

අර්ථය - මහ බඹු පළමුවෙන් ලෝකයෙහි ප්රමමාණය නොදැන මෙතැනම අඹා තිබූ චක්රයවාට පර්වතය මෙන් ප්රෙභාව විහිදුණු ප්රාාකාරයට, අනන්තයාගේ දරණ යොමු කොට (ඒ හා සමාන කොට) හරි නොයන්නේද යන්තමක් තමායැයි නොබියව කියමි.

විස්තර - (1) සක්වළ වටා පවුරක් මැවීමට මහා බ්රබහ්මයාට අවශ්යය විය. ඔහු එය මැව්වේ ජයවර්ධන පුරය වටේටය. එය සක්වළ සඳහා ප්රමමාණවත් නොවන බව දුටු ඔහු එය එහිම තිබෙන්ට හැරියේය. මේ ජයවර්ථනපු‍රයේ විශාලත්වයත් ඒ වටා ඇති ප්රාඑකාරයේ ප්රසභා සම්පන්නබවත් ව්යංවග්ය යෙන් කී සැටියි. වෙනත් වචනවලින් කියතොත් එය පුංචි ලෝකයක් වට කිරීමට වුවද ප්ර මාණවත්ය.

(2) බඹා.......ලොව පමණ නොදැන - වෛදික හින්දු විශ්වාසයට අනුව ලෝකය මැවූයේ බ්ර්හ්මයාය. (තමන්ම මැවූ ලෝකයේ ප්රවමාණය ඔහුම නොදැන සිටීමට ක්රේමයක් නැත.)

සක්වළ ගිරි සෙ මෙතැනමා - ලෝකයේ ප්රමමාණය නොදත් බ්රිහ්මයා සක්වළ ගිර මවා ඇත්තේ ජයවර්ධනපුරයෙහිය. චක්රරවාල පර්වතය යනු ලොව වටා ඇතැයි හින්දුන් විශ්වාස කරන පවුරක් වැනි පර්වතයකි.

නත - අනන්ත නම් නාගරාජයා. ‘අනත’ යන්නෙහි ‘අ’ ලෝපයෙන් මෙය සෑදී ඇත. කෙළවරක් නැති යන තේරුමක් ඔහු අනන්ත නම් වෙයි. ඔහුට මුව දහසක් ඇතැයි කියනු ලැබේ. හින්දු විශ්වාසයට අනුව විෂ්ණු මොහුගේ දරණ වැළ මත සැතපෙයි. අනන්තයා අගක් මුලක් නැති විශ්වය සංකේතවත් කරයි.

(3) මෙය ඒ තරම් රසවත් කවියක් නොවේ. කවියා යොදා ගන්නේ පැරණි කවීන් විසින් නිතර භාවිතා කිරීමෙන් පිළුණු වී ගිය උපමා රූපකය. ඒවා පවා පැහැදිලි චිත්ත

රූපයක් මැවෙන පරිදි ඉදිරිපත් කර නොමැත. පවුර සක්වළ ගිරටත් අනන්තයාගේ දරණ වැළටත් එකවර උපමා කරන්නට නොගියේ නම් අඩු වසයෙන් පද්යකයේ සරලත්වයවත් ආරක්ෂා වීමට ඉඩ තිබිණ.

15

අන්වය - පෙර කිරිසිඳු දුව තුටුව මෙපුර එන කල සිඳු රද විසින් ඇය රැකවරණට පිරිසිඳ කැටව එවුණු සිඳු කඩක් එව් පටුව නොව ඇම සඳ දිය පිරුණු අගල දුටුව ලොබ වෙයි.

අර්ථය - පූර්වයෙහි ශ්රීට කාන්තාව සතුටින් මේ නගරයට එන කල්හි සමුද්රව රාජයා විසින් ඇගේ ආරක්ෂාවට කපා එවන ලද මුහුදු කැබෙල්ලක් මෙන් විශාලව, හැම කල්හිම ජලයෙන් පිරුණු අගල දුටු කල්හි ආශාව ඇති වෙයි.

විස්තර - (1) කලින් පද්යනයෙන් නගරයෙහි මහත් බවත් පවුරෙහි ශෝභාවත් යන දෙකම එක වර වර්ණනා විය. මෙම පද්යකයෙන් නග‍රයේ සමෘද්ධිමත් දිය අගලෙහි විශාලත්වයත් එක වර වර්ණනා වෙයි.

කැබෙල්ලක් වුවත් මුහුදේ කැබෙල්ලක් වීම නිසා එය විශාලත්වයෙන් අධික විය.

(2) කිරි සිඳු දුව - ලක්ෂ්මි - සෞභාග්යදයට අධිපති දෙව්දුව ඇයයි. සුරයන් කිරි මුහුද අළලද්දී ඉන් පහළ වූ වස්තු දහහතර අතර ඈද වූවාය. එ බැවින් ඈ කිරි මුහුදේ දියණිය නැතහොත් කිරි සිඳු දුව නමින් හැඳින්වෙයි. මැය විෂ්ණු විසින් සිය භාර්යාව හැටියට ගන්නා ලදි. (ඇගේ වාහනය බකමූණාය. ආලෝකයට බකමූණා ඇස වසා ගන්නාක් මෙන් සෞභාග්යසමත් පුද්ගලයාද උගත්කමට ඇස් වසා ගන්නා බව මින් අදහස් කළා විය හැකිය.)

ලක්ෂ්මිය ජයවර්ධන පුරයට සතුටින් පැමිණියේ එය සමෘද්ධිමත් ස්ථානයක් වූ නිසාය.

ඇය රැකවරණට - පෙර රජවරුන් තම දුවණියන් වෙනත් රටකට සරණ යවන විට ඇගේ රැකවරණට පිරිසක් යැවීම සිරිතක් විය. විජායි කුමරිය විජය රජු වෙත. එන විටත් භද්දකච්චානා කුමරිය පඬුවස්දෙව් රජු වෙත එන විටත් මෙසේ පිරිස් පැමිණියහ.

කුස ජාතකය වැනි ජාතක කතාවන්හිද මේ සිරිත සඳහන් ‍වේ.

සිඳු කඩකෙ’ව් - සිඳු කඩක් + එව්; සින්ධු නම් සාගරයයි. එව් යන්නෙහි අර්ථය වැනි යනුයි.

පටුව නොව ඇම සඳ දිය පිරුණු - හැම විටම දිය පිරි පවත්නා විට අගල වීමට ඉඩක් නැත.

16

අන්වය - මිතුර, මනහර සුවිසල් අගල දිය තුළ පෙනෙන රළ අවුල් සසල පැහැසර රිවි සඳ මඬල තුඟු තුල් පවුරු හිස පැන යනු බැරිව හැර හැම වර රසහල් පිවිස යනු වැනි.

අර්ථය - මිත්රරය, සිත් ඇද ගන්නා සුවිශාල අගලෙහි පෙනෙන තරංගයන්ගෙන් අවුල්ව චංචල වූ රිවි (මඬල) හා සඳ මඬල උස මහත ප්රානකාරයට උඩින් යා නොහැකිව හැමවිටම රසාතලයට පැමිණ යන්නාක් වැන්න.

විස්තර - (1) ජයවර්ධන පුරය වටා ඇති පවුර ඉතා උසය, චන්ද්රි සූර්යයන්ට පවා එයට ඉහළින් යෑම දුෂ්කරයැයි සිතෙන තරම්ය. ඒවායේ ප්රපතිබිම්බ මහා දිය අගලෙහි පෙනෙන විට ඉර සඳ පවුර පැන යනු නොහැකිව යටින් රිංගා යනු වැනිය.

(2) තුඟුතුල් - උස හා මහත රසහල් - රසාතලය; පෘථිවියෙහි යට ප්රයදේශය. පුරාණ නාමාවලිය නාග ලෝකයට නමක් සේ දක්වයි.

17

අර්ථය - චන්ද්රමයා හා සූර්යයා තමන් රාහු මුඛයට පත් වූ අවස්ථාවන්හි රෑ දවල් ගන අඳුර බිඳ එළි කරනු පිණිස තම රශ්මිය නමැති වස්ත්රරය ප්රාවසාදාග්රනයෙහි බැඳ ගියාක් මෙන් යහපත් රන් රිදී කොඩි නගරයෙහි බබලයි.

විස්තර - (1) නගරෙයෙහි ගෙවල් මුදුනේ සුදු කොඩින් රන්පැහැ කොඩිත් ඔසොවා ඇත. එය සමෘද්ධියෙහි සංකේතයකි. නමුත් කවියාට මේ කොඩි කුමක් වැනිද? චන්ද්ර යාත්

සූර්යයාත් වරින් වර රාහු මුඛයට පත් වෙති. පරාර්ථයම ප්රාමර්ථනා කරන ඔවුන් විසින් ඒ අවස්ථාවලදී ලෝකය එළි කරන පිණිස තමන්ගේ රශ්මියෙන් ටික ටික බැඳ තබා ගියාක් වැන්න. සඳ රැස් සුදුය. එහෙයින් එය රිදී කොඩි වාන්න. හිරු රැස් රන් පැහැ නියා ඒවා රන් කොඩි හා සමානය.

(2) රහුමුව - පුරාතනයන්ගේ සාමාන්ය විශ්වාසයට අනුව චන්ද්රනග්ර්හණ හා සූර්ය්යාග්රුහණ ඇති වන්නේ ඒ ග්ර හයන් වරින් වර රාහු මුඛයට පත් වීමෙනි.

කිරි මුහුද අළලන අවස්ථාවේ පහළ වූ අමෘතය දෙවිවරා පානය කරන්නට වූහ. අසුරයෙකු වූ රාහුද දෙවියෙකු හැටියට වෙස් වළාගෙන ඉන් බිඳක් පානය කෙළේය. ඒ දුටු චන්ද්රායා විෂ්ණුට ඒ බව දැන්වීය. විෂ්ණු තම ගදායුධයෙන් ගසා එම අසුරයා දෙපලු කෙළේය. ඔහුගේ හිස පෙදෙස රාහු වූ අතර පහළ කොටස කේතු නම් විය. ඔහු නොමළේ අමෘතය බී සිටි බැවිනි.

තමාට විපත් පැමිණියේ හිරු සඳු නිසා බව දත් රාහු වරින් වර ඔවුන් ගිල දමන්නට විය.

අඳර - අඳුර යන පදයේ ස්වර සමීකරණයෙන් සිද්ධයි. දෙවෙහි - දව +එහි=දවෙහි=දෙවෙහි, දවල් කාලයෙහි කිරණ පට - රශ්මිය නමැති වස්ත්රණය.

18

අන්වය - හය කුර ගසින් නැඟි රදසින් අඹර හිවි, ගජ කන් තලින් එන පවනින් යුත් මෙපුර, නිතොර කෙළි සන්තොසින් රැඳි සලෙළුන්හට සැඬකර රැසින් සැඬ ගිමනින් කවර දුක්?

අර්ථය - අසුරන්ගේ කුර ගැසීමෙන් නඟින ධූලියෙන් ආකාශය වැසුණු, ඇතුන්ගේ කන්පෙති (ගැසීමෙන්) එන සුළඟින් යුතු මේ නගරයෙහි නිතරම ක්රී ඩා සන්තෝෂයෙන් සිටින සල්ලාල ජනයාට සූර්ය රශ්මියෙන් (හා) තද ග්රීිෂ්මයෙන් කුමන දුකක්ද?

විස්තර - (1) මේ එම නගරය ඇතුන්, අසුන් හා ප්රීරතිමත් තරුණයන්ගෙන් ගහණව පැවති බව ව්යංටග්යනයෙන් කියූ සැටියි. එහි අසුන් නිතරම ගමන් ගන්නා නිසා උන්ගේ කුර වැදී දූලි අහසට නඟී. මේ දූවිල්ල වියන් පටක් මෙන් අහසේ රැඳී තද හිරු රැස වළක්වා ලයි. ඒ නිසා තාපයක් ඇති නොවේ. අසුන් මෙන්ම අධික වූ ඇතුන්ගේ කන් පහරින් වදින සුළඟින් වීදිවල දූලි පහව යනවා පමණක් නොව ජනීජනයාට සිසිලසක්ද ඇති කරයි. එසේ නැතිව නගරය දූවිල්ලෙන් පිරී යන්නේ නම් එය කොතරම් දුකක්ද?

(2) හයකුර ගසින් - හය = අසුන්; ගසින්=ඝර්ෂයෙන්; අසුන්ගේ කුර පහරින්

රදසින් - දූවිල්ලෙන්; රජස් නම් ධූලියි.

හිවි - ගැවසි

සලෙළුන් - ක්රී ඩා ලෝල තරුණයන්; සල්ලාල යන්නට අද තරම් අවමානාත්මක හැඟීමක් එදා තිබෙන්නට නැති බව පෙනේ.

සැඬකර - චණ්ඩ වූ රශ්මිය ඇති නිසා සූර්යයා මෙනමින් හැඳින්වෙයි.

19

අන්වය - විසල් මෙපුර, අගිල් කපුරු දුම් කද පැතිර පිහිකුළු රන් දෙදෙන් උදුළ පහ කුළු, කුළු සිරස ළකල් සුර අඹ සිදු ලිය කෙළි ලකුළු හිමවු ගිරි කුළු සියල් සිරි රැපැයි.

අර්ථය - විශාල වූ මෙම නගරයෙහි අගිල් කපුරු දුම් පැතිරීමෙන් වැසුණා වූ රන්වන් කොඩියෙන් බබලන ප්රාළසාද මුදුන්, කඳු මුදුන් මත සිත් ගන්නා දෙවඟනන් හා සිද්ධාංගනාවන් ක්රීළඩා කළ අලංකාර හිමාල පර්වත ශිඛර සියල්ලෙහි ශෝභාව ගෙන හැර දැක්විය.

විස්තර - (1) හිමාලයෙහි පර්වත ශිඛර රාශියක් ඇත. එමෙන්ම මේ නගරයෙහිද විශාල මන්දිර රාශියක් වෙයි. හිමෙන් වැසුණු පර්වත ශිඛර පෙනෙනුයේ සුදු පාටටය. මන්දිරවල අගිල් කපුරු දවන නිසා ඒවායින් නඟින දුමෙන් ඒවාද සුදු

පැහැයෙන් පෙනෙයි. ගිරිකුළුවල දිව්යාංෙගනාවෝත් සිද්ධාංගනාවෝත් නටති, නගරයේ පහ මුදුනේ ලෙළ දෙන රන්වන් කොඩි එසේ නටන සිදඟනන් හා දෙවඟනන් වැන්න.

කාල්පනික ස්වරූපය නිසා මේ පිළිබඳ චිත්ත රූපය මවා ගැනීමට සමහරුනට දුෂ්කර විය හැකිය. එය මවා ගැනීමට හැකි වුවහොත් චමත්කාරයක් ලද හැකි කවකි. (2) අගිල් කපුරු - අගිල් හෙවත් අගරු, දල්වන විට සුවඳ විහිදෙන ලී වර්ගයකි. අද පවා ගෙවල මේ ද්රයව්යඑ දවනු ලැබේ.

පිහිකුළු - වැසුණු

රන් දෙදෙන් - රත්රන් කොඩියෙන්

සිදු ලිය - සිද්ධාංගන‍ාවෝ, සිද්ධයෝ නම් කැමති විටක කැමති වෙස් ගැනීමට සමත් දේව යෝනියකි.

සිරිපැයි - සිරි පෑය = සිරි පෙන්වීය

ළකල් හා ලකුළු = මේ වචන දෙක වෙනස් තේරුම් දෙයි. ළ + කල් යනු සිත් ඇද ගන්නා යනුයි. ලකුළු නම් ‘අලංකාර කළ’ යන්නයි.

(3) මෙම පද්යසයේ කුළු යනු ‍එකම තේරුමෙන් තෙවරක් යෙදී ඇත.

20

අන්වය - මෙපුර හය කුර ගසිනි උලැඟි රොන් පට පහ අග දිලි රන් කැරලි වසමිනි පැතිර අඹර ඇඹරී දද අතින් පිස යනු කෙවැනි? නි‍තොර සොඳුරු ගුරු පිරියම් කරනු වැනි.

අර්ථය - මෙම නගරයෙහි අසුන්ගේ කුර ගැටීමෙන් උඩට නැඟුණු ධූලි පටලය ප්රායසාදාග්රෙයෙහි බැබලෙන රන් කොත් වසමින් පැතිර, ආකාශයෙහි ඇඹරුණු කොඩි නමැති අතින් පිස යෑම කෙබඳුද? නිතරම හොඳ හැටි ගුරු ගාන්නාක් වැන්න.

විස්තර - (1) නගරයේ සිටින අසුන්ගේ කුර ගැටීම නිසා අහසට දූලි නඟී. ඒවා ගෙවල් මුදුනෙ ඇති රන් කොත් මත

පතිත වන නමුත් එහිම බැඳ ඇති, සුළඟට සෙලවෙන කොඩිවලින් පිස දැමෙයි. එය හරියට නිතරම ඒවායේ ගුරු පිරියම් කරන්නාක් වැන්න.

(2) ජයවර්ධනපුරයේ අසුන්ගේ කුර පහරින් අහසට දූලි නඟන බව මීට ඉහත පද්ය2යකින්ද කියවිණ. මෙසේ ටය නැවතත් කීම සුදුසු නැත. කොඩිවලින් කෙරෙන්නේ දූලි ගෑමක් නොව පිස දැමීමකි. එය පිරියම් කිරීමක් හැටියට දැක්වීමද සුදුසු නොවේ. ඔප දැමීමක් හැටියට දක්වන ලද්දේ නම් මැනවි.

(3) දිලි - ජ්වලිත; මෙය ‘දිළි’ යනුවෙන්ද යෙදේ.

කැරලි - විශාල මන්දිර මත සවි කොට ඇති කොත් වැනි දෙය මෙයින් අදහස් කෙරේ.

උලැඟි - උඩට නැගි

පට - පටම පටල. මෙහි දූලි පටලය ගැනේ.

පිරියම් - පිරි + කම් = පිරියම්; සායම් ගෑම.

ගිරා සන්දේශ විස්තර වර්ණනා-3

Wikibooks වෙතින්

21

අන්වය - අසීරු නැත.

අර්ථය - අලංකාර වූ විවිධ ප්රාතසාදවල මැණික් බිත්තිවල පෙනෙන උදය රැස් සහිත සූර්ය මණ්ඩලය මේ පුරයෙහි සිටින සිත් ඇද ගන්නා කුල කාන්තාවන්ගේ මුහුණ නමැති පියුම්, මන්දිර ඇතුළට වැදි වැදී බලන්නාක් වැන්න.

විස්තර - (1) නගරයේ මන්දිරවල ලස්සණ කාන්තාවෝ වාසය කරති. ඔවුන්ගේ මුහුණු නෙළුම් මල් මෙන් ලස්සණය. නෙළුම් මල් හා සූර්යයා අතර ඥාති සම්භන්ධයක් ඇතැයි කවියෝ කියති, කෙසේ වුවද නෙළුම් උදෑසන පුබුද වන නිසා සූරුයයා ඒවා පුබුදන බව කවි සමය කියයි. උදෑසන හිරු පායා එන විට ප්රාාසාද බිත්තිවල පතිත වන සූර්ය බිම්බය, හිරු, මැදුරු ඇතුළට වැදි වැදී කාන්තාවන් ගේ මුහුණු නමැති පියුම් බැලීමක් වැන්න.

(2) මිණි බිතිනි - මැණික් බිත්තියෙන්; කිරි ගරු‍ෙඬන් කළ බිත්තිවලට පිළිමිණි බිත් යැයි කියනු ලැබේ. එහෙත්

මෙතැන ‘මිණි’ නිල් මිණිය. ඉන්, ඔප ලූ කළු ගල් බිත්ති අදහස් කළා විය හැකිය. නෙළුම් පිපෙන්නේ ජලයෙහිය. ජලය නිල්පාට නිසා මෙතැනට උචිත වනුයේද නිල් බිත්තිය.

22

අර්ථය - සකල ශ්රී යෙන් පිරුණු මෙහි ප්රාතසාදයන්හි කොත් කැරලි අග (ඇති) මහත් වූ නිල් මැණික් ප්රවභාව ආකාශයෙහි පැතිරී රාහු පරිද්දෙන් සූර්යයාටත් චන්ද්රතයාටත් ළංවී ආකාශ ගංගාවෙහි (දිය) සෙවෙල් ලෙසින් පෙනෙයි.

විස්තර - (1) ප්රාසසාදයන්හි කොත් අග නිල් මැණික් සවි කොට ඇත. ඒවායින් නිකුත් වන්නේ නිල් පැහැයකි. එය කොතරම් ඉහළට විහිදෙන්නේද යතහොත් රාහු අසුරයා පරිද්දෙන් ඉරට හා හඳටද ළං වෙයි. දිය සෙවෙල් රාහු, දිය සෙවෙල් යන ආකාර දෙකෙන්ම දැක්වීම එතරම් උචිත නොවේ. ඇරත් මීට ඉහත 20 වැනි කවෙන් කියවෙනුයේ පහ අග කොත් කැරලි රනින් කළ බවයි.

(2) කවියා දැන් කවි පහකින්ම (17, 19, 20, 21, 22) කෙළේ නගරයේ ගෙවල් හා එහි කොටස් පිළිබඳ වර්ණනාවන්ය. එසේ වුවත් ස්වාධීන යැයි කිව හැකි කිසිදු විස්තරයක් ඉදිරිපත් කොට නැත. ගතානුගතික වර්ණනා පුන පුනා ඉදිරිපත් කිරීමෙන් මේ වර්ණනාව නීරස වී ඇත.

(3) අහස් ගඟ - මෙය කවීන්ගේ මනසෙහි උපන්නක් වන නමුත් ඒ පිළිබඳ නොයෙක් අන්දමේ විස්තර දක්නා ලැබේ. බෞද්ධ පොතපතෙහි එන පරිදි අහස් ගඟ අනවතප්ත විලෙන් පටන් ගෙන ඒ වටා තුන් වරක් පැදකුණු කොට දකුණු පස ඇති ගල් තලාව දිගේ සැට යොදුනක් ගලා ගොස් පර්වතයක හැපි තුන් ගව්වක් අහසින් ගමන් කරයි. අහස් ගඟ කියන්නේ ඒ කොටසටය. සුදු පැහැති මෙහි දිව්යාං ගනාවෝත් සිද්ධාංගනාවෝත් නාති.

පුරාණ නමින් හැඳින්වෙන හින්දු ග්ර න්ථවලට අනුව විෂ්ණුගේ මැපටැඟිල්ලෙන් පටන් ගන්නා මෙය ඊශ්වරයාගේ ජටාව වටා තුන්වරක් කැරකැවී පොළොවට පතිතව ගංගා, සින්ධු ආදි හතක් වසයෙන් මුහුදට ගලා යයි.

රාමායණයේ එන පුවතකට අනුව භගිරථගේ පුත්තු සැට දහසක් කපිල සෘෂි‍ගේ ශාපයෙන් දැවී අළු වී යති. භගීරථගේ යාච්ඤාවෙන් පැහැදෙන ගංගා නම් දෙවඟන ඔවුන්ට පණ දීම සඳහා ගංගා නදිය පොළොවට එවන්නීය. එය පිළිගැනීමට පොළොව ශක්තිමත් නොවන නිසා පළමුවෙන් ශිවගේ ජටාවට බැස එතනින් සාගරයට ගලා ‍ගොස් පුතුන්ට පණ දෙයි.

සුර මග - ආකාශය

(4) ගඟ - සංස්කෘත ආදි ඉන්දීය භාෂාවලින් ගංගා යනු නදියක නමක් පමණකි. නමුත් සිංහල ව්ය වහාරය අනුව හැම නදියක්ම ගඟකි. ලාංකික පාලි ග්රනන්ථද එම ක්රසමය අනුගමනය කර ඇත.

23

අන්වය - පහසුය.

අර්ථය - පබළු, මුතු මැණික් ආදියෙන් ආභරණ තනා පැළඳ ගෙන සඳලු තලවල සිටි තරුණ ස්ත්රීකහු අපූරු පල්ලව පත්රු, මල්, ගෙඩි බෙහෙවින් දරා, ස්වර්ණ පර්වත ප්රා න්තයෙහි ඇති කනක ලතාවන් වැන්නෝය.

විස්තර - (1) විශාල මන්දිරවල සඳලු තලයන්හි තරුණ කාන්තාවෝ පබළු, මුතු, මැණික් ආදියේන තැනූ ආභරණ පැළඳ ගෙන සිටිති. ඔවුහු රන්වන් පාට වෙති. ඒ ප්රාරසාද රන්වන් පාටය. විශාල බැවින් පර්වත බඳුය. ඒ නිසා කාන්තාවන් පෙනෙන්නේ පර්වත ප්රානන්තවල ළා දලු, මල් ගෙඩි සහිත ස්වර්ණ ලතාවන් ලෙසිනි. පබළු ළාදලුද, මුතු මල්ද, මැණික් ගෙඩිද වේ.

(2) සඳලු - විශාල මාලිගාවන්හි උඩුමහලෙහි සඳ එළිය ලැබෙන පරිදි තැනූ ආලින්දයන්.

කනා ලියන් - රත්රන් ලතාවන්

රන්ගිරි - මහමෙරට නමි.

බෙයද - පර්වත පාර්ශවය

24

අන්වය හා අර්ථය දෙකම දුෂ්කර නොවේ.

විස්තර - (1) රූමත් තරුණ ස්ත්රීමන්ගේ පියවුරු හංසයන් වැනි යැයි කියනු ලැබේ. මේ නගරයෙහි ස්ත්රීෂන්ගේ පියවුරු සුදු හංසයන්ටත් වඩා ලස්සණය. ඒ දකින හංසයෝ පරාජයට පත්ව ලජ්ජාවෙන් කැලයේ විල්වලට යති. එයින් උයන්වල විල් අවලස්සණ වී යා හැකිය. කාන්තාවන්ගේ තනපට බැඳීම ඔවුන්ගේ එ ලජ්ජාව නැති කොට ආපසු ගෙන්වීමේ ප්රේයත්නයක් වැන්න.

(2) මෙයද අලුත් අදහසක් නොවන නමුත් පුර වර්ණනා වසයෙන් මෙතෙක් ඉදිරිපත් කළ සෙසු කවිවලට වඩා රසවත්ය. පැහැදිලි චිත්ත රූපයක් මැවෙන පරිදි වචන මනා ලෙස හසුරුවා මෙම පද්යරය රචනා කොට ඇත.

ගෙදිගුවිල - ගෙවල් සමීපයෙහි තනන ලද දිගටි විල් අලංකාරය පිණිස මේවායේ හංසයෝ ඇති කරනු ලබති.

(3) අඟනන් වසති - අන්තර් වාක්ය යක උක්තය කර්ම විභක්තියෙනුත් ආඛ්යාැතය බහු වචනයෙනුත් තැබීම පැරණි සිංහල රීතියකි. සමහරු අදද මෙය අනුගමනය කරති.

25

අන්වය - මනකලා වත් කලා සපිරි සිසි වත, පිලා ඉඳු දුනු වන් නිලා තිබෙන බැම, රන හස පිලා වන් තනන දුලා තන පුර කලාවන් බලා පයැ’ද යනු බැරි.

අර්ථය - සිත් පිනවන වර්ණ සහිත සියලු කොටස්වලින් පිරි සඳ වැනි නිල්ව තිබෙන ඇහි බැම ස්වර්ණ හංස පැටවුන් මෙන් නලියන්නා වූ දිලෙන පියයුරු (සහිත) පුර ස්ත්රිමන් දැක පය නඟා යෑමටය නුපුළුවන.

විස්තර - වන් - මෙතැන පැහැය ගත හැකිය.

කල - ස‍ෙඳන් දහසයෙන් කොටස ‘කලා’ නමි. ඒ සියලුම කලා පිරුණු කල්හි පුන්සඳයි.

පිලා - කුඩා; නියම තේරුම ‘පැටවා’ යනුයි.

තනන - නටන, සෙලවෙන.

හස පිලා වන් - හංස පෝතකයන් වැන්න. ලොකු හංසයන්ට මෙන් නොව, හංස පැටවුන්ට එක විදියකට සිටිය නොහැකිය. ස්ත්රීටන්ගේ පියවුරුද එසේම චලනය වෙයි. පුරකලා වන් - නග‍රයේ ස්ත්රිටන්

26

අන්වය - දුෂ්කර නැත. ‘රොද ‘ක් කන අලක’ යන්න ‘අක් කන අලක රොද’ යැයි ගන්න.

අර්ථය - කන කෙළවර කියඹු වැල මුතු පට හා ගොතා බැඳ සඳ වැනි මුහුණෙහි සිත් සතුටු කරවන මඳ සිනහවක් පා උඩුමහලින් ටිකක් එළියට පෙනෙන පරිදි සිටි යහපත් තරුණ පුර ස්ත්රී හු විශේෂයෙන් දිව්යාංෙගනාවන් වැන්නාහ.

විස්තර - (1) පුරඟනන් සුරඟනන්ට උපමා කිරීමකිසි සේත් අලුත් අදහසක් නොවේ. එහෙත් මේ දක්වා අප ගිරා සන්දේශයේ උගත් කොටසේ එන රසවත්ම කවිය මෙය යැයි කිව හැකිය. කවිය කියවන අපට ලස්සණට මුහුණ හා හිස සරසා ගෙන මතු මහල් තලයේ සිට අඩක් එළියට පෙනෙන සේ මඳ සිනා පා සිටින කාන්තාවෝ මැවී පෙනෙති.

යම් කිසි සුන්දර දෙයක් සම්පූර්ණයෙන් පෙනෙන කල්හිද එහි අගය අඩු වෙයි. එහෙයින් ‘මඳක් එළි පෙනී’ යැයි කීම සුදුසුය. එසේම සම්පූර්ණ සිනාවට වඩා අඩ සිනාවද සිත් ගන්නාසුලුය.

(2) අක් කන - කනෙහි කෙළවර ‘ග’ යන්න හල් වූ විට නොයෙක් තැන්වල ‘ක්’ හැටියට සිටී.

අලක - අලංකාරය සඳහා කන අගින් නවා පහතට හෙළන කෙස් රොද. මෙයට කියඹු වැල යයිද කියනු ලැබේ.

මඳහස - මන්ද හාසය - අඩ සිනහව.

ලද - තරුණ.

උදක් - විශේෂයෙන්

27

අන්වය - වෙරළ ඉගිළ උතුළ උලෙළ රළ වැළ ලෙස නැබළ පටළ පෙළ ලෙළවමිනි කෙළ කෙළ මොළ කරළ කෙරළ බළ දළදප පහළ පුවළ දළ සිහළ බළ මුළු නිති ඔසළ.

අර්ථය - සමුද්රළ තීරය ඉක්මවා ඉතිරුණා වූ චංචල රළ පන්තිය ලෙස මහත් වූ පලිස් සොලව සොලවා ක්රීළඩා කරමින් මහත් සේ කර්කශ කේරළ හමුදා එඩි පහ කළා වූ ප්රෞ ඩ හා මහත් සිංහල භට සේනාවෝ නිතර එක් රැස් වූහ.

විස්තර - (1) මෙය අර්ථය හා සරලතවය අතින් එතරම් උසස් නිර්මාණයක් නොවේ. එසේ වුවත් මෙහි යොදා ඇති වචනවලින් නඟින ශබ්ද ධ්වනිය ප්ර ස්තූතයට ඉතාමත් උචිතය. පලිස් උඩට ඔසවා ගෙන ලෙළව ලෙළවා එක් රැස්ව සිටින සේනාවක් ධ්වනිත කිරීම සඳහා ඒ අතිශයින්ම සුදුසුය.

(2) ඉගිළ තුළ - මෙහි ඉගිළ + උතුළ හෙවත් උතුරා ගිය යන අර්ථය ගැනීම වඩා සුදුසුය. ඉගිළ + උතුළ යන පද මෙසේ සන්ධි වීමට පුළුවන. රජ + උතුමා = රජතුමා වන්නාක් මෙනි.

නැබළ - මහත්.

පටල - මෙහි අර්ථය පලිස් යැයි කෝෂ ග්රනන්ථවල එයි.

කරළ - කර්කශ

පුවළ - මහත්.

දළ - දෘඪ, මහත්

ඔසළ - රැස් වූ.

28 හා 29

අර්ථය - මහාසේන හෙවත් කඳ කුමරුගේ වික්ර මයෙන් සාර වූ මහා සේනාව නිතර සිටින සියලු ඓශ්චර්යෙන් විශේෂයෙන් පිරුණු ශක්රව පුරය වැනි ඒ නගරයෙහි උතුම් වූ ඉසුරෙන් ශක්ර්යා මෙන් ප්රශසිද්ධ, විරුද්ධ රජුන් නමැති ඇතුන්ට සිංහයෙකු (බඳු) නිතරම සුචරිත ක්ර මය අවුල් නොකොට පුරුදු කළ සුන්දර වූ සිරි පැරකුම්බා නිරිඳු වෙසෙයි.

විස්තර - (1) ගිරාකරු එක් මාතෘකාවක් යටතේ කළ යුතු වර්ණනය කොට වෙනත් මාතෘකාවකට බසින බොහෝ තැන්වල විරිත වෙනස් කරන බව පෙනේ. මෙහිද පුර වර්ණනයෙන් ඉක්බිතිව රාජ වර්ණනය ආරම්භ කිරීම සඳහා විරිත වෙනස් කළ බව පෙනේ.

(2) මහසෙන් - ස්කන්ධ කුමාරයා. ඔහුට මහත් වූ සුර සේනාවක් සිටී නිසා මෙනමින් හැඳින්වේ.

කඳ කුම‍රුගේ පියා මහේශ්වරයාය. මව පාර්වතියයි. මේ දෙදෙනාගේ එක් වීමෙන් කඳ කුමරුගේ උපත සිදු වූ අයුරු විස්තර කරමින් කාලිදාස ‘කුමාර සම්භව’ නම් වූ කාව්යමය ලියා ඇත.

විකුම්සරු - වික්රවමයෙන් සාර වූ

දම්බා විරිදු - ජම්භ නම් අසුරයාගේ විරුද්ධකරු - ශක්රකයා සුරා’සුර යුද්ධයේදී මොහු අසුරයන්ගේ නායකයෙක් විය. මිගිඳු - මිග + ඉඳු, මෘගයන්ගේ රජු = සිංහයා

සතත - නිතර

වැජඹි - කුමාරතුංග මෙය ‘වජඹි’ යනුවෙන් වෙනස් කරයි. එහෙත් තවත් බොහෝ තැන්වල වර්තමානය හැඟවීමට අතීත ක්රිසයා පදය යොදා ඇත. විස්තර සඳහා විමර්ශන සහිත තිසර සන්දේශය බලන්න.

30

අර්ථය - නැවතද, මේ තමන්ගේ බාහු බල පරාක්රදමයෙන් ජය ගත් අන්යර රාජ සමූහයා විසින් වික්ර-මයන් පසස්නා ලද ලෝක චක්රේවර්ති සිරි පැරකුම්බා මහ රජතුමාගේ යුද්ධ වික්රරමාධිකකම, තේජස, දානය යසස ආදියෙහි ඒකදේශයක් (ස්වල්පයක්) අසව.

විස්තර - (1) ගැඹුරු වචන සමූහයක් යොදා ඇති නමුත් ඒ වචනවල ශබ්දයේ තරමට අර්ථයක් නොමැත. සාඩම්බර සංස්කෘත වචන යෙදී‍මේ ලා සිංහල බෝධිවංසාදියෙහි කතුවරුන් මෙන් මේ සන්දේශකාරයා දක්ෂ නොවේ. පද්යව රචකයෙකුගෙන් එය බලා‍පොරොත්තු විය යුත්තක්ද නොවේ.

සමහරවිට කතුවරයා මේ ගැඹුරු වචන භාවිතා කිරීමෙන් අදහස් කරන්නට ඇත්තේ පරාක්රරමාබාහු රාජයාගේ බල පරාක්ර මය පිළිබඳ ඉඟියක් කිරීම විය හැකිය.

(2) නිජ භුජ බල - තමන්ගේ හස්ත බලය

පරාක්රපමාක්රා න්ත - පරාක්රතමයෙන් ජය ගත්

පරරාජචක්ර - අන්ය- රාජ වළල්ල හෙවත් සමූහය

භූ චක්ර්වර්ති - පොළෝ තලයට චකුවර්ති

වික්ර්මාතික්රතම - අතිශය වික්ර්මය

ප්ර්තාප - තේජස; තාප - තවන ගතිය

ප්ර්දාන - දීම

කීර්ත්යා‍දි - කීර්ති ආදි; කීර්තිය නම් යසසයි

ගුණෛ‍කදෙශයක් - ගුණ+එක දේශයක්; ගුණයෙහි එක කොටසක්

ගිරා සන්දේශ විස්තර වර්ණනා-4

Wikibooks වෙතින්

31

අර්ථය - මේ රජ තෙමේ ගුණයෙන් සියලු සතුන්ගේ සිත් සනසා ලීය. නිතර (දෙන) දානයෙන් චින්තාමාණික්යේයකැයි විශ්වාස කරවීය. ලෝකයෙහි මහත් වූ බලයෙන් බල-භච්ද්රනයාගේ ශක්තිය පෙන්වා සතුරු රජවරුන් කඩුව නමැති වැස්සෙන් නැහැවීය.

විස්තර - (1) වෙනත් සංස්කරණවල 3 වැනි 4 වැනි පද්යෙ පාද වෙන වෙනම වාක්යේයක් සේ ගන්නා ලදි. එයින් වඩා නිරවුල් වඩා හොඳ තේරුමක් ලැබෙන බැවිනි.

(2) සිතුමිණ - දිව්ය ලෝකයෙහි ඇතැයි කියන, සිතූ පැතූ සම්පත් දෙන මැණිකකි. තවත් මෙබඳු වස්තු හතරක් එහි ඇතැයි කියති. ඒවා නම් භද්ර ඝටය, කල්ප වෘක්ෂය, කල්ප ලතාව හා සුරබි දෙනයි.

බලදෙවි - කෘෂ්ණගේ වැඩිමල් සොහොයුරා වන මොහු බල රාම, බල භද්රට යන නම්වලින් ප්ර දිද්ධය.

බලදෙවි හැවිය පෑ දුහද රදුන් - බලභද්රනයාගේ ශක්තිය පෙන්වා සතුරු රජුන්; සුහුද යනු මිත්ර වාචී වන අතර දුහද යනු අමිත්ර‍වාචි වෙයි. භවිම හැවි; ස්වාර්ථ තද්ධිතයි.

දලදර - ජලය දරන නිසා වලාකුළට නමි. ‘ජලධර දිවස’ යනු ධර්මප්රමදීපිකාවෙහි තේරුම් කර ඇත්තේ වැසි දවසක් හැටියටය.

(3) සතුරු රජවරුන් කඩුව නමැති වැස්සෙන් නැහැවීය යනු මනා කාව්යත සංකල්පනයක් නොවේ. කඩුව වලාකුළට උපමා කිරීම අනුචිතය.

32

අන්වය - සත සිත රැඳි නිමල් ගුණ පසිඳු විකුම් ඇති සිරිකත සිරි කමල් වැනි මෙනිරිඳුගේ තද තෙද, අග, මෙසියල් දියත නිති දිව නොනැවති රුපු කත නෙත සිලිල් සිඳු තෙර වැද නැවති.

අර්ථය - සත්වයාගේ සිතෙහි රැඳුණු නිර්මල ගුණයත් ප්රිසිද්ධ වික්රතමයත් ඇති, ශ්රීත කාන්තා‍ව‍ගේ ශ්රීත පද්මය වැනි මේ රජුගේ මහත් වූ තේජස් ගින්න මේ මුළු ලෝකය පුරා නිතරම දිව ගොස් නොනැවතී සතුරු අඹුවන්ගේ කඳුළු නමැති සමුද්රු තීරයට පැමිණ නතර විය.

විස්තර - (1) මේ කවියෙන් වර්ණනා කර ඇත්තේ පැරකුම්බා රජුගේ එකිනෙකට වෙනස් ගුණාංග දෙකකි. මුල් පද දෙකෙන් ඔහුගේ ශ්රීේ සමෘද්ධියත් අග පද දෙකෙන් තේජසත් වර්ණනා වෙයි. එසේ නැතිව එකම ගුණයක් හෝ එකිනෙකට ළංව යන ගුණ දෙකක් වර්ණනා කරන ලද්දේ නම් වඩාත් මැනවි.

(2) ශ්රීෙ කාන්තාව (15 වැනි කවියේ විස්තර බලන්න) වාසය කරන්නේ පද්මයකය. පැරකුම්බා රජු ශ්රී කාන්තාවගේ ශ්රීැපද්මයයි කීමෙන් ඔහුගේ ඉසුරුමත් බව හැඟවේ.

(3) රජුගේ තේජස මුළු ලොව පුරා දිව ගොස් නැවතුණේ සතුරු කාන්තාවන්ගේ ඇස කෙළවරය. ඒ කාන්තාවන්ගේ කඳුළු සමුච්ද්රුයට උපමා කිරීමෙන් විශාල වශයෙන් ඔවුන් හැඬූ බව හැඟවෙයි. එවිට අග්නිය කුමක්ද? ඒ ඇඬීමෙන් රතු වූ ඇස්ය.

(4) කමල් - නෙළුම් මල

තදතෙද’ග - මහත් වූ තේජස නමැති ගින්න

රුපු කත - සතුරු කාන්තාව; සතු‍රාගේ බිරිඳ

නෙත සිලිල් - ඇසේ වතුර = කඳුළු

33

අන්වය - රුපුන් පා කර මෙදියත වැජඹි මෙරද ස-ගුණ මහල්, සිව් උපා සිව් බිතින් යුත, දස රජ දම් මිණි පා තද අණ මැඳුරත සතත සතන සතපා සුබ සෙත කෙළෙය.

අර්ථය - සතුරන් පහ කොට මේ ලෝකයෙහි විසුවා වූ මේ රජ තෙමේ සය ගුණ නමැති මහල් හා සතර උපාය නමැති බිත්තියෙන් යුත්, දස රාජ ධර්ම නමැති මැණික් පාද ශක්තිමත් වූ ආඥා නමැති මන්දිරයෙහි නිතරම සත්වයාගේ සිත් සතුටු කරමින් ශුභ ශාන්තිය කෙළේය.

විස්තර - (1) මෙයද ඒ තරම් සිත් ගන්නාසුලු කාව්යය සංකල්පනාවක් නොවේ. කවියක් රසවත් වීමට නම් එක්කො ඉන් ඉදිරිපත් කරන අර්ථය සාරවත් විය යුතුය. නැත්නම් චිත්ත රූපය ප්ර බල විය යුතුය. චිත්ත රූපය පටලැවී තිබීම මෙම කවියේ රසයට මහත් බාධාවකි.

කෙසේ වුවද පහත සඳහන් විස්තර මගින් එහි ඇති ස්වල්ප වූ රසය තරමක් අලංකාරයකි. එසේම එය කැපී පෙනෙන ලක්ෂණයක්ද වේ. රජුටද ස-ගුණ අලංකාරයක් මෙන්ම කීර්තියට හේතුවක්ද වේ. සතර භික්තියෙන් ගෙය ආරක්ෂා වන්නාක් මෙන් සතර උපාය නිසා ඔහුද ආරක්ෂා වෙයි.

(2) ස-ගුණ - ප්රලබල රජෙකු තුළ පිහිටිය යුතු ගුණ සය. ඒවා නම් (i) සන්ධි - සතුරන්ට තෑගි දිමාදියෙන් තමන්ට සම්බන්ධ කර ගැනීම (ii) විග්රිහ - සතුරාට විපත්ති පැමිණවීම (iii) යාන - තම රටේ රැකවල් තර කර සතුරා මැඬීමට යෑම (iv) ආසන - සටනට සුදුසු කල් පැමිණෙන තුරු නතර වී සිටිම ආසන නමි. (v) ද්වෛධ - අවස්ථාවට සුදුසු පිරිදි පිල් මාරු කිරීම. (iv) ආශ්ර්ය - බලවත් සතුරෙකුගෙන් ගහට පැමිණෙන විට වෙනත් බලවතෙකු ඇසුරු කිරීම - මේවා අද වුවද දේශපාලන ක්ෂේත්ර-යේ දක්නට ලැබේ.

සිවු උපා - උපාය සතර - සාම, දාන, භේද, දණ්ඩ, මෙය ‘භේද කොට පාලනය කරනු’ යන ඉංගිරිසීන්ගේ අධිරාජ්යඋවාදී න්යාවය සමග සසඳන්න.

දස රදදම් - දශ රාජධර්මය - (i) දානය, (ii)ශීලය, (iii) පරිත්යාවගය, (iv) සෘජුබව, (v)මෘදුබව, (vi) තපස (vii) ක්රෝ‍ධ නැතිකම, (viii) අවිහිංසාව, (ix) ක්ෂාන්තිය (x) අවිරෝධතාව යන දශය

මිණි පා -මැණික් කණු. මන්දිරයක පාද හැටියට සැලකිය හැක්කේ එහි කුලුනුය.

අණ මැඳුරත - රජුගේ ආඥාව මන්දිරයකට සමාන කෙරිණ.

34

අන්වය - පසිඳු මොහුගෙ දල දන් දලදර, දිළිඳු සිතෙහි පබඳ කලිමල දෙවියේ මතුද? කිවිඳු වදන් බිම නිබඳ බැබලුම් කළ සිනිඳු යසස් ලිය නොමඳ සුහුඹුල් කෙළෙ.

අර්ථය - ප්රබසිද්ධ වූ මොහුගේ දත් නැමති ජල ධාරාව දුප්පතුන්ගේ සිතෙහි තදින් බැඳුණු ලෝභය නමැති කිළුට සෝදා හැරියා පමණක්ද? (නොවේ). කවීන්ගේ වචන නමැති භූමිය නිතර අලංකාර කළ කුඩා කීර්ති ලතාවද වර්ධනය ‍කළේය.

විස්තර - රජු එක දිගටම දන් දෙන නිසා එය ජල ධාරාවක් වැනිය. මේ ජල ධාරාව කාර්ය දෙකක් ඉටු කරයි. පළමුවැන්න, යාචකයන්ගේ සිතෙහි බැඳුණු ලෝභය නමැති කිළුට දුරු කිරීමයි. දෙවැන්න කාව්ය කෘති නමැති භූමියෙහි හට ගත් කීර්ති ලතාව වර්ධනය කිරීමයි.

දළ - මහත් වූ

දලදර - ජලය දරන හෙයින් වලාකුළද වැස්සච මෙනම් වේ. මෙතැන ජලධාරාව යනු වඩා සුදුසුය.

කලිමල - ලෝභය නමැති කිළුට

බැබලුම් කළ - රජුගේ කීර්තිය නිසා කවීන්ගේ කවි අලංකාර වූ බව කියූ සැටියි.

සිනිඳු - ගසක් කුඩා කල සිනිඳුය. මහත් වූ කල ගොරහැඩිය. එහෙයින් සිනිඳු යසස් ලිය යනු කුඩා යසස් ලතාවයි.

සුහුඹුල් - මහත්, ශක්තිමත්, සහබල යනු මෙහි මුල් රූපයයි.

35

අන්වය - එතරම් දුෂ්කර නැත.

අර්ථය - විෂ්ණු වැනි උතුම් වූ පරාක්ර්මබාහු රජුගේ සමර්ථ වූත් මහා බලවත් වූත් සිත් දැඩි චතුරංගිනී සේනාව ලෝකයේ කෙළවරට පැමිණ පැහැර නොගත් සතුරු නගරය කුමක්ද? යුගාන්ත සාගරයෙහි රළ නොවැදුණු ස්ථාන කවරේද?

විස්තර - යුගයක් විනාශ වන විට මුලින්ම හිරු සත් දෙනෙක් පායා දවාලයි. ඊට පසු මහා වැස්සක් වැස මුළු ලෝකයම යටකර දමයි. ඉන් පසු මහා වාතයක් හමා ගල් පර්වත පෙරලා දමා සාගර ජලය හැම තැනම පතුරවයි.

සකත - සක් + අත; සකක් හෙවත් චක්රාවයුධයක් අතේ ඇති තැනැත්තා; චක්රියක් අතේ ඇත්තේ විෂ්ණුගේය.

සිවුරඟ සෙනඟ - චතුරංගිනි සේනාව; ඇත්, අස්, රථ, පාබල යන අංග හතරින් යුත් සේනාව.

ළතර -‘ළ’ යනු සිතයි. සිත දැඩි වූයේ ළ තරයි.

නොපහළ - පළමුවැනි ‘නොපහළ’ යනු ‘පැහැර නොගත්’ යන තේරුමද දෙවැන්න ‘ස්පර්ශ නොකළ’ යන තේරුමද දෙයි.

යුගත සයුරු රළ - යුගයන්ගේ කෙළවරදී ලෝක විනාශය සිදු වෙයි. ඒ අවස්ථාවේදී සාගරය ලෝකයේ හැම තැනම යට කර ගනී. ප්ර ලයෙ හිනනමය්යා්ථා දා - භවන්ති කිල සාගරාඃ (ලෝක විනාශ කාලයෙහි සාගරයෝ බිඳුණු වෙරල ඇත්තාහු වෙති.)

පහළ - ‘පහර’ යන ධාතුවෙන් නිපන් අතීත කෘදන්ත රූපය; ‘පහර දුන්’ යන තේරුමදේ.

36

අන්වය - පොරණ, වෙන වෙන රුදුරු වෙස් ගෙන ‍සොරකම් කර සුරුකම් කළ දියබඳහු නරතුරු සොඳුරු එක වෙස සිට නොයෙක් පැරකුම් පැ පැරකුම් රජුට සරියයි කවුරු පවසති?

අර්ථය - පුරාණයෙහි වෙනස් වෙනස් රෞද්ර වේෂ රැගෙන සොරකම් කොට ශූරකම් කළා වූ විෂ්ණු, නිරන්තරව සුන්දර වූ එකම වේෂයෙන් සිට නොයෙක් පරාක්රමම පෙන්වූ පරාක්රවම රජුට සමානයයි කවුරු පවසති?

විස්තර - (1) මීට ඉහත කවියෙන්ම පරාක්රකම රජු විෂ්ණු හා සමානයයි තමාම කියා මේ කවියෙන් එසේ කියන්නේ කවුරුදැයි ඇසීම සුදුසු නොවේ.

(2) සිංහල කවීන් නොයෙක් විට හින්දු සංකල්ප හා දෙවිවරුන් ගෞරවයෙන් සැලකූ නමුත් ඒ මුළු සිත්න්ම නොවන බව පෙනේ. විෂ්ණු වැනි නිතර ගෞරවයෙන් සැලකූ දෙවියෙකු මෙසේ උපහාසයට භාජනය කිරීමෙන්ම ඒ බව පෙනී යයි. වාමන වෙස් ගෙන බලි අසුරයා පැරදවීම වැනි තැන්වලදී විෂ්ණු ක්රිෙයා කර ඇත්තේ සෘජුව නොවේ. ‘සොරකම් කර’ යැයි කීයේ එහෙයිනි.

(3) වෙන වෙන වෙස් - විෂ්ණුගේ දස අවතාරයක් ඇත. ඒ සලකා මෙසේ පැවසිණි. (1) මත්ස්යස, (2) ඉබි, (3) ඌරු, (4) නාරායණ, (5) වාමන (6) පොරෝ රාම, (7) රාම, (8) බල රාම, (9) බුද්ධ, (10) කල්කි යනු දස අවතාරයයි.

දියබඳහු - ලෝකය විනාශ වන්නට ගිය බොහෝ අවස්ථාවලදී, හින්දු ආගමට අනුව, එය බේරා ගන්නා ලද්දේ විෂ්ණු විසිනි. ඒ නිසා ලෝකයාගේ ඥාතියා යන අර්ථයෙන් විෂ්ණුට දියබඳයයි කියනු ලැබේ.

සොඳුරු එක වෙස - විෂ්ණු සපන්කම් කෙළේ රෞද්ර වූ වෙන වෙන වේෂයන් රැගෙනය. පරාක්රයමබාහු ‍රජු සපන්කම් පෙන් වූ එකම වේෂය පවා සුන්දර වූවකි.

37

අන්වය - දෙසින් දෙසම දිසි, මෙනරනිඳු යසසට, තරිඳු අසින් අසක් වත් සරි වේ නම්, ලොව සැමට ඇසින් ඇස එක බඳු පෙනෙත, උළිඳු මසින් මස කුමකට අඩු වෙද?

අර්ථය - දේශයෙන් දේශයම දෘශ්යකමාන වූ මේ රජුගේ කීර්තියට චන්ද්ර යා අංශුවෙන් අංශුවක් සමාන වන්නේ නම් (රජුගේ කීර්තිය) ලෝකයේ සියලු දෙනාටම, ඇසින් ඇසට එක සේ පෙනෙන කල්හි චන්ද්රුයා මාසයෙන් මාසය කුමක් සඳහා අඩු වේද?

විස්තර - (1) පැරකුම් රජු‍ෙග් කීර්තිය හැම දා හැම දෙනාටම එක සේ පෙනෙන අතර චන්ද්රදයා මාසයේන මාසය අඩු වන නිසා ඒ දෙක සමාන නොවන බව, එසේ නැතහොත් රජුගේ කීර්තිය වඩා උසස් බව මේ කවියෙන් කියවෙන අදහසයි. එහෙත් එය මඳක් පැටලිලි සහිත බව පෙනේ.

(2) සඳ අඩමසක් වර්ධනය වී අඩමසක් අඩු වෙයි. ඒ නිසා අඩුවීම මෙන්ම වැඩිවීමද මසින් මස සිදු වන්නක් සේ සිතිය හැකිය.

(3) අසින් අසක් - කොටසින් කොටසක්. ඇසින් ඇස - ඇසක් පාසා යන තේරුම දෙයි

උළිඳු - උළු + ඉඳු, උළු නම් තාරකායි. තාරකාවලට ප්රහධාන නිසා සඳ උළිඳු නමි.

38

අන්වය - ළඳුන් සිනිඳු කොමළ’ත් වැලඳි සිහිලසේ ගුණ රැසේ බදන නඳුන් මෙහිමි සොඳ අතුරු නුදුන් බඳ උරගුන් තොසේ දරණ කළ සඳුන් තුරෙක සරියයි කෙසේ කියමෝද?

අර්ථය - කාන්තාවන්ගේ සිනිඳු කොමළ අතින් වැළඳ සීතල ගුණ රාශිය බදා ගත්, සිත් සතුටු කරවන මෙම ස්වාමීන්ගේ අන්තරායක් ඇති නොකළ සර්පයන් යහපත් ශරීරය සතුටින් වැලඳ ගත් සඳුන් ගසකැයි කෙසේ කියමුද?

විස්තර - මෙම කවියට අප අර්ථ කියා ඇත්තේ වෙනත් සංස්කරණවලට වඩා වෙනස් ආකාරයකටය. ඒ පහත සඳහන් කරුණුද සැලකිල්ලට ගැනීමෙනි.

සර්පයන් සිසිලස් ගුණය පතා සඳුන් ගස් වටේ එතෙතැයි කියනු ලැබේ. කාන්තාවෝද සිසිලස් ගුණය පතා රජුගේ බඳ වෙළා ගනිති. කාන්තාවන්ගේ අත්වල උණුසුම් ගුණ

පිරිමින් ප්රි ය කරන ලක්ෂණයක් නිසා එම අර්ථය ගැනීම වඩා මැනවි. සඳුන් වෙලා‍ ගෙන සිටියත් සර්පයෝ අනුන්ට අන්තරාය ගෙන දෙති. එහෙත් රජුගේ බඳ වෙලා ගත් කතුන්ගේ අත් එවැනි අනතුරක් ගෙන දෙන්නේ නැත. මේ නිසා ‘අතරක් නොදී වෙළා ගත්’ යන අර්ථයට වඩා ‘අන්තරායක් නුදුන් අත්’ හැටියට අර්ත කීම වඩා සුදුසුය.

(2) උරගුන් - සර්පයන්; උරයෙන් ගමන් කරන යන තේරුමෙනි.

කියමෝද - ‘කිය’ ධාතුවෙන් උපන් උත්තම පුරුෂ බහු වචන රූපයකි.කියමුද? යන අර්ථය දේ.

39

අන්වය - සුරතුරු අතු අත රැඳි කනා ලිය අයුරු රූ සිරිසර මනාලිය නිරතුරු සිටින පියකරු මෙරද, රුසිරෙන් මද දිනා ලිය. ඉන් සුරගුරු හටද වනා ලිය නොම හැකි.

අන්වය - දිව්යු වෘක්ෂයන්හි අතු කෙළවර රැඳි රත්රන් වැල් පරිදි රූපශ්රීොයෙන් යුක්ත කදිම ස්ත්රී න නිතරම සිටින ප්රි්යංකර මේ රජතෙමේ රූපශ්රීැයෙන් අනංගයා පැරදවීය. ඒ නිසා ඒ (රූපශ්රීිය) බෘහස්පතිට වුවද වර්ණනා කිරීමට නුපුළුවන.

විස්තර - (1) දිව්යී වෘක්ෂයන්හි අතු අග රන් ලිය වෙයි. පැරකුම් රජු අසල ලස්සණ ස්ත්රීයහු වෙති. මෙයින් ඇත්ත වසයෙන්ම රජුගේ රූපශ්රී්යෙහි විශේෂතාවක් කියවුණේ නැත. යන්තම් හෝ කියවෙන්නේ ‘මද දිනාලිය’ යන්නෙනි.

(2) කනා - කනක හෙවත් රත්රන්

සුරතුරු - දිව්ය් වෘක්ෂ පහක් ඇතැයි කියවේ. ඒවා නම් (1) මන්දාර (2) පාරිජාත (3) සන්තාන (4) කල්ප වෘක්ෂ (5) භරි චන්දන යනුයි. මෙයින් කල්ප වෘක්ෂය බෙහෙවින් සාහිත්යියෙහි සඳහන් ලබයි. එහෙයින් නොයෙක් විට සුරතුර යනුවෙන් එයම ගැනේ.

මද - අනංගයා - Cupid යනුවෙන් බටහිර හැඳින්වෙන ආදරයට හා රාගයට අධිපති දෙවියාය. මොහු අතිශයින්ම රූමත්ය. උක්දඬු දුන්නක් රැගෙන එහි මල් හී යොදා ඉන් විද ප්රේ.මවන්තයන් මන් මත් කරවයි. ඒ නිසා ඔහු ‘මද’, ‘මන්මද’ ආදි නම්වලින්ද හැඳින්වේ. අනංගයා අතිශයින් රූමත්ය.

(3) සුරගුරු - දෙවියන්ගේ ගුරුවරයා. වෘහස්පති. මොහු මහා උගතෙකි. මෙතරම් ප්රවසිද්ධ නොවුවත් අසුරයන්ටද මෙවැනි ගුරුවරයෙක් සිටී. ඒ අසුරගුරු නම් සිකුරුය. මේ අය බහුශ්රැසතයන් වෙතත් වර්ණනාවෙහි දක්ෂයන්හැටියට නොසැලකිය හැකිය. වර්ණනාවෙහි ශූරයෝ කවියෝය.

40

අර්ථය - මේ රජුගේ මේ අකාර වූ ගුණ නමැති මැණික් සමූහය හදවත නමැති නිධානයෙහි තැන්පත් කොට ආදර සිතින් සිහි නමැති මුද්රාකව නොකඩා (මතු සම්බන්ධයි)

විස්තර - (1) ගිරවා දැන් යන්නේ රජු වැඳ අවසර ගන්නටය. එදේ යන අවස්ථාවේදී මෙතෙක් කතුවරයා ඔහු සිතේ රජු කෙ‍රේ ආදරයක් ඇති කරලීමට කියූ වචන අමතක නොකරන ලෙස කී සැටියි.

(2) අද - හද > අද; ‘හ්’කාර ලෝපයෙන් නදන්හි - නිධානයෙහි

සි අස් - සිහිය නමැති මුද්රා්ව. පෙර රජුන් යමකට මුද්රාන තැබීමට ගන්නා ලද්දේ හංස සටහන සහිත මුද්රා-වකි. හස් > අස්

අදස - අදස යනු අදහස යන අර්ථය දීමට යෙදෙන බව සිංහල ශබ්ද කෝෂය කියයි.

41

අන්වය - මෙය දීර්ඝ කවියක් වුවත් සාමාන්යා ගද්යඩ වාක්යතයක පද පෙළ බොහෝ දුරට අනුගමනය කර ඇත.

අර්ථය -අහස් ගඟෙහි රළ පෙළ මැදට පැමිණි පූර්ණ චන්ද්රගයා පරිද්දෙන් බඳින ලද සුදු වියන් යට, වටා මුතු වැල් යෙදූ සිත් ගන්නා නිර්මල දළ පුඬු සේයතින් අලංකාර කළ හැම විටම දිලිසෙන පිරිසිදු කෛලාස පර්වතය හා සමාන සිංහාසනයෙහි, ශරත් ආකාශයෙහි උදය සූර්යයා මෙන් වර්ණවත් ආභරණ රශ්මියෙන් සභාව ඒකාලෝක කොට, ස්ත්රීෙන් රන් මිණි වළලු හඬ නඟන මොළොක් අතින් සලන සුදු සිනිඳු සෙමෙර පවන් විඳිමින් විවිධ දිව්ය් සේනාව මැදට පැමිණි ආනන්දජනක ශක්රදයා පරිද්දෙන් ඉතා උතුම් ශ්රීධ පරාක්ර මබාහු රජතුමා උන් කල්හි (මතු සම්බන්ඛයි)

(1) විස්තර - මේ වනාහි මෙතෙක් අපට ගිරා සන්දේශයෙහි කියවන්නට ලැබුණු ඉතාම සුන්දර පද්යතය පමණක් නොව මුළු ගිරා සන්දේශයෙහිම එන උසස් පද්ය ස්වල්පයෙන්ද එකකි. ඉතාම උචිත වාං මාලාවකින් අපූරු කාව්යබමය සංකල්පනයක් මැවීමට මෙහිදී කවියා සමත් වී ඇත. සියලු සුදු වස්තූන් උචිත පරිදි එකිනෙ’ක ඉදිරිපත් කරමින් ඉතා පූර්ණ ධවල චිත්ර යක් මැවීමෙන් ඉක්බිතිව ඒ මැද තේජස්වි රජුගේ ප්රරතිබිම්බය වර්ණවත් ලෙස මවා ඇති සැටි මනස්කාන්තය. එකම දෝෂය හැටියට දැක්විය හැක්කේ එක තැනකදී රජු උදාගිර අරා සිටි දිවයුරු වැනියැයි පවසා නැවත සුර සෙනඟ මැද උන් සුරනිඳු වැනියැයි කීම පමණකි. එයද තැන්වල මෙන් එකිනෙකට එතරම් පටහැනි නො‍වේ.

(2) සුර ගඟ - ආකාශ ගංගාව

සෙල් වියන් - සේල විතාන, සුදු වියන්

දළ පුඬු සේසත - ඇත් දළින් කළ පුඬුව (මිට) සහිත සුදු ඡත්රරය

හරසෙල් - හර නම් ඊශ්වරයාය. ඔහුගේ පර්වතය කෛලාසයයි. එයද ඉතා සුදුය.

සරා උදය - ශරත් කාලයෙහි උදය. වප්, ඉල් දෙමස ශරත් කාලයයි. මේ කාලයේ ආකාශය ඉතා පැහැදිලිය.

සරා බරණ - වර්ණවත් ආභරණ

වල් විදුනා - සෙමෙර වලිගයෙන් තනා ගත් පවන් ගසන උපකරණය.

42

අන්වය හා අර්ථය - පැහැදිලිය විස්තර - සුරඹ - සුර + අඹ = දිව්යාංසගනාවන්

සලඹ - පයෙහි දමන ගිගිරි වළලු, ශිලම්බු යන දෙමළ පදයෙන් භින්න වූවකි.

ගොසින් - ඝෝෂයෙන්, ශබ්දයෙන්

රණහස රැව් නිසරු කොට - ‘සලඹ ගොසින් රන හස රැව් නිසරු කෙළේය’ යන්නෙන් අදහස් වනුයේ සලඹෙහි නාදය හංසයන්ගේ හඬට වඩා මිහිරි වූ බවයි.

43

මෙයද දුෂ්කර කවියක් නොවේ. ඒ නිසා තේරුම් ගැනීම පහසුය.

විස්තර - සුබඳ - යහපත් කොට බඳනා ලද

සිවු වේ - චතුර්වේදය, සෘග්, යජුර්, සාම හා අථර්වන් යන සතර

කසුන් හූ - රත්රන් නූල්, මෙතැන කහපාට ගෑ පූන නූල සඳහා යෙදිණ.

ජය තුති නද - පෙර රජ වාසල්වල රජුන්ට ස්තෝත්රා ගායනය සිරිතක්ව පැවැතින.

අනතුරුව - පසුව

44

අන්වය - නොයෙක රද නිය ඉගෙන අදිකරණ දැන නිතින පෙමින් ලක මුළු සත් වගරකින, එදින පැමිණ කටයුතු නිසැක දන්වා දෙපස සිටින හැම මහ මැතිවරන් දැක (මතු සබඳි)

අර්ථය - නොයෙක් රාජ නීති ඉගෙන, යුක්තිය අයුක්තිය විසඳන ක්රැමය දැන නිරතුරුව ආදරයෙන් ලංකාවේ සියලු සත්ව වර්ගයා ආරක්ෂා කරන්නා වූ, එදින පැමිණි කාර්යන් නිසැක ලෙස දන්වා දෙපැත්තෙහි සිටින සියලු මහා ‍මන්ත්රීාවරුන් දැක (මතු සම්බන්ධයි)

විස්තර - ‍රදනිය - රාජනීති

අදිකරණ - යුක්ති අයුක්ති විනිශ්චය

45

අන්වය - ඇමකලා සැඬ නෙලෙනි මුදලිඳු බෙයද වැද වැද උළැඟි වන සිඳු තරඟ සිරි උසුලා රද පද තඹුරු කිරුළු අග මිණි රැසින් ගලා වැඳ වැඳ නැ‍ෙඟන පිරිවර නරනිඳුන් බලා (මතු සම්බන්ධයි)

අර්ථය - (1) මෙයද මනහර කවි කල්පනාවකි. මුහුදු රළ එකක් වෙරළේ වැදී උඩට නැඟී ආ පසු යන කලියෙන් තව එකක් අවුත් එහි වදී. මෙසේ තොරතෝංචියක් නැතිව රළ වදින්නාක් මෙනි, පැරකුම් රජු වෙත ප්රාවදේශික රජවරුන් පැමිණ වැඳ වැඳ නැඟී සිටීම. රළ සුදු පාටය. එහෙත් කිරුළු මිණි විවිධ වර්ණය. ඒ නිසා මෙය නොගැළපෙතියි කෙනෙකුට සිතීමට පුළුවන. එහෙත් මහා මේරු පර්වතයෙහි එක එක පැති එක එක වර්ණයෙන් යුක්තය. ඒ වර්ණය මුහුදු රළටද වදින නිසා මෙය නොගැළපෙන්නේ නොවේ.

(3) මුදලිඳු - මෙයද ‍මහාමේරු පර්වතයට නමකි.

බෙයද - පර්වත ප්රාුන්තය

උලැඟිවන - උඩට නැ‍ෙඟන

ගලා - නිමග්න කොට

46

අන්වය - දුෂ්කර ලෙස පෙනුණත් එසේ නොවේ. පද්යනය ලියා ඇත්තේ බොහෝ දුරටම පද පිළිවෙළ අනුවමය.

අර්ථය - වෙනත් රටවලට අධිපති රජවරුන් විසින් එවන ලද අලංකාර වූත් විචිත්ර වූත් මහත් සේ අගනා මැණික්, මුතු, රත්රන්, වස්ත්රව, පබළු, පිරිසිදු කපුරු, කස්තුරි, යහපත් කසී සළු (ආදී) ප්රි,ය උපදවන තෑගි රජුහට දැක්වූ ඉක්බිති (මතු සම්බන්ධයි)

විස්තර - දෙස’තුරු - දේශාන්තරයෙහි, වෙනත් රටවල; අන්තර් යන පදය දෙනුයේ ‘ඇතුළ’ යන තේරුම පමණකි. මෙය ඊට වෙනස්ය.

පියෙදු - එවන ලද

පට - රෙදි

කසී සළු - කසී රට පෙර පටන්ම මහඟු වස්ත්රඊ සඳහා ප්රගසිද්ධය.

පැසුළු - පසුව යන අරුති.

47

අන්වය - දස අට රට පරසිදු කිවිඳු තෙපුලෙන් බැඳි මෙනිරිඳු විරිදු නම් තෙසිය සැට නොහැරම, ලෙළ විදු රත් අත් රැඳි වැඳි ගණ දෙපිට සිට, දලනිදු ගොස එව්, තුති ගොස කර නැවති විට. (මතු සබඳි)

අර්ථය - දහ අට දේශයෙහි ප්රරසිද්ධ කවීන්ද්රනයන්ගේ වචනයෙන් බැන්දා වූ මෙම රජුගේ විරුද නම් තුනිසය හැට අත නො හැරම, ලෙළ, දෙන්නා වූ විදුලිය වැනි අත් සහිත ස්තුති ඝෝෂා කර නැවති කල්හි

විස්තර - (1) මීට කලින් පද්යනයකද (43) ජය තුති ගායනයක් ගැන කියවිණ. ඒ පරෙවි බමුණන්ගේය. මේ වන්දි භට්ටයන්ගේ විරුද ගායනාය.

දසට රට - මෙය ක්ර්මදෙකකට දැක්වේ. එක් ක්රිමයකට අනුව ජම්බු, ජලක්ෂ, ශාල්මලි, කුශ, ක්රෞරඤ්ච, ශාක, පුෂ්කර, ඉන්ද්රන, කුශේරුමත්, තාමුවර්ණ, ගහස්තිමත්, නාග, සෞම්යම, ගන්ධර්ව, වාරුණ’ හලාවෘත්ත්, සර්ව, චන්ද්රමදිත්යතසම්ප්ර්භ යනු දසට රටයි.

අනික් ක්රසමයට අනුව, සිංහල, ශෝණක, ජාවක, චීන, තුලක්, කුඩව, කොංගන, කණ්ණඩ චෝළ, තෙළිගු, කලිඟු, වංග, කංග, මගධථ කඩක, ගෞඩ, කෝශල, ද්රණවිඩ, යන දහ අට ගැනේ. මින් දෙවැන්න ගැනීම වඩා සුදුසුයැයි සිතේ.

විරිදු නම් තෙසිය සැට - විරුදාවලි 360, කෙනෙකුගේ ගුණ වර්ණනාත්මක අතිරේක නාම. පැරකුම්බා රජුට මෙවැනි නම් තුන්සිය හැටක් තිබූ බම මින් කියවේ. ඉන් සමහරක් පැරකුම්බා සිරිතෙහි දක්නා ලැබේ.

වැඳි - වන්දි භට්ටයෝ. පැරණි රජවරුන්ට ස්තෝත්රම ගායනය සඳහා වැටුප් ගෙවා යොදවා සිටි පිරිසකි. මොවුහු ක්ෂත්රිරය පියෙකුගෙන් හා ශුද්රා මවකගෙන් පැවතෙන වෙනම කුලයකට අයත් සේ සැලකෙති.

දලනිඳු - සමුද්රකය

අර්ථය - කාන්තාවන් කියන්නාවූ ලයාන්විත ගී අත් ‍නොහැර රස විඳිමින් වියන වර්ණවත් කරන මැණික් රශ්මියෙන් යුතුව උන්නා වූ උතුම් වූත්, සිත් සතුටු කරන්නා වූත් පරාක්ර ම රජු හැඳින ගෙන. එකල්හි ඔබ යන්නා වූ ගමන දන්වා වහා අවසර ගන්න.

ලිය ගී - ලයාන්විත ගී; තාලයට අනුකූලව ගයන ගී.

වියන රඳන මිණි කිරණ - රජු‍ෙග් ඔටුන්නෙහි මැණික් කොතරම් දීප්තිමත්ද යතහොත් එහි කාන්ති වියනේ වදි.

නයන නඳන - ඇස පිනවන්නා වූ

ගන’වසර - ගන් + අවසර

49

අර්ථය - සිත්කලු මැණික් භූමි හා භික්ති කාන්තියෙහි ගිලී නොපෙනී, කාන්තාවන් කියන ගී ලොබින් නොසිට ඒ සභාවෙන් ටික දුරක් අවුත් (මතු සම්බන්ධයි)

විස්තර - මැණික් බිමෙන් මෙන්ම බිත්තිවලින්ද කාන්තිය විහිදෙයි. ඒ නිසා අවශ්යේ නම් ගිරවාට එහි නොපෙනී සිට ගීතවලට සවන් දිය හැකිය.

50

අන්වය - මිතුර, පෙර උවිඳා ගිරිඳා ගෙන කිරි සයුර කලඹන දා නැඟි නොමඳා ගොස අයුරු තුරු සමුදා ඇමදා නොහැර නදා දෙන දළදා ගෙට වැද දළදා වඳු.

අර්ථය - මිත්රැය, අතීතයෙහි විෂ්ණු මන්දාර පර්වතය ගෙන කිරි මුහුද කළඹන දිනයෙහි නැඟුණ අනන්ත වූ ඝෝෂාව පරිද්දෙන් වාද්ය භාණ්ඩ සමූහය දවසක් නෑර නාද දෙන්නා වූ දළදා මැඳුරට වැද දන්ත ධාතුව වඳින්න.

විස්තර - පුරාණොකිතීන්ට අනුව අතීතයේදී අසුරයන්ගෙන් දෙවිවරුන්ට හෙවත් සුරයන්ට බොහෝ හිරිහැර සිදුවිය. අමෘතය පානය කළහොත් තමන් අමරණීය වන බව දත් දෙවිවරු එය ලබා දෙන ලෙස ශක්රවයා අයැදියහ. මෙහිදී දෙවිවරුන් වෙනුවෙන් විෂ්ණු මන්දාර පර්වතය දණ්ඩක් හැටියටත් වාසුකී නාගරාජයා රැහැනක් හැටියටත් ගෙන කිරි සයුර කැලඹීය. මෙහිදී අමෘතය මෙන්ම ලක්ෂ්මිය ආදි වටිනා වස්තු දහහතර පහළ විය. දළදා මැඳුරේ තූර්ය ඝෝෂය මේ අවස්ථාවේ නැඟුණ ඝෝෂාවට උපමා කෙරිණ.

(2) උවිඳා - උපේනද්රතයා, විෂ්ණුට නමකි.

ගිරිඳා - පර්වත රාජයා, මහාමේරූවට නමි. නමුත් මෙහිදී මන්දාර පර්වතය අදහස් කෙරිණ.

තුරු සමුදා - තුරු සමුදාය. තූර්ය භාණ්ඩ සමූහය.

51

අන්වය - දළදා පුදට දිවසෙන් එන ගුවන් මග, දුටුවන් නුවන් දඟ කර ඇමදා දිලෙන, කිරණ විහිදා බබලන රන් කැරලි අග සුසදා බඳ අග මිණක් රඟ මඳක් ඉඳ.

අර්ථය - දන්ත ධාතු පූජාවට දිව්යම සේනාව එන්නා වූ ආකාශ මාර්ගයෙහි දක්නා අයගේ ඇස් බැඳ ගෙන සැමදාම දිලිසෙන්නා වූ කාන්ති විහිදා බබලන්නා වූ රන් කොත් මුදුනෙහි අලංකාර කොට බඳින ලද අග්රහ මාණික්ය්යක් සේ ටික වේලාවක් ඉඳ

විස්තර - (1) මෙයද මනහර කවිසංකල්පනාවක් ඉදිරිපත් කරයි. රන්කොත අග වර්ණවත් ගිරවා සිටීම පියකරු දර්ශනයකි.

(1) නුවන් දඟ කර - ඇස් හිර කර ගෙන - වෙනත් දෙයක් දෙස බලන්නට ඉඩ නොතබා.

සුසදා - අලංකාර කොට

(3) දළදාවට ඉහළින් දූතයාට හිඳින්නට කීස සාමාන්ය් බෞද්ධ සම්ප්රසදායට එතරම් එකඟ නොවේ.

52

අන්වය - ඔබ තෙල රතු තුඩු අගින් පියාසර මැද, සල සිත් නොවී සතොසින් පියාසර කොට සර පියා යන නිල් උපුල් කලබ විලසින් නිල් අඹර අරා සෙද පියාසර කෙරෙමින්......

අර්ථය - ඔබේ ඔය රතු හොට කෙළවරින් පියාපත් සමූහය මැද සිත චංචල කර නොගෙන සතුටින් ප්රි්ය වූ නාද කොට විල හැර යන නිලු’පුල් මිටියක් මෙන් නිල් අහසට නැඟී වහා පියාඹා.....

විස්තර - පියාසර යන පදය මෙහි සතර වරක් යෙදී ඇත. ‍ඒ අරැත් සතරකිනි. මින් පළමු පියාසර යන්නට නොයෙක් දෙනා නොයෙක් ආකාරයට අර්ථ කියා ඇත. සමහරු එය පියා + අසර කියා විසන්ධි කොට පියාපත් ආශ්රතය හෙවත් පියාපත් එකට ඇලී තිබීම ගනිති. සමහරු සාරවත් පියාපත්යැයි පවසති. අප මෙහි ගෙන ඇත්තේ සමූහය යන අර්ථයයි. අන් එකද අර්ථයක් වත් ගැනීමට වෙනත් පැරණි යෙදුම් යන තේරුමට ‍වැඩියෙන් ප්රඅභා සමූහය යන තේරුම ගැනීම මැනවැයි සි‍තේ. ‘සර කොට පියා’ යන්නට කුමාරතුංග ‘චලනය කොට’ යන තේරුම දෙන නමතු එය පියා සර කොට යනුවෙන්ම ගෙන ප්රි ය වූ ශබ්ද කොට කීම වඩා සුදුසුය. චංචඤල සිත මැඬ ගැනීමට සතුටින් නාද කිරීම සුදුසු බැවිනි. ගිරවාගේ නාදය ප්රිදය බැවින් එය පියා සරකි.

(2) නිල’පුල් කලබ - නිල් + උපුල් යනු නිලපුල් යැයි සන්ධි කිරීම ව්යා2කරණ විරෝධිය. නිලපුල් කලබ යනු නිල් මානෙල් මිටියකි.

සර - විල යන අර්ථයි.

53

අන්වය - ගිරව, ති-දිව පුර සුර කුමරුවන් මිළි සරිව, නුවරුවන් සුරුව, උතුරුව මැළි නොව තරව ඉඳ ලොලව රන් රුවන් කිළි තබමින් කෙළනා සොඳ ‍රුවන් කෙළි බලව.

අර්ථය - ගිරව, දිව්යන පුරයෙහි දිව්යර කුමාරයන් සමූහයක් මෙන් නගර වැසියන් දක්ෂව, උත්තරව (එකිනෙකාට යට නොවී) උනන්දුවෙන් ස්ථිරව සිට ආශාවෙන් රන් රුවන් ඔට්ටු තබමින් කරන රුවන් ක්රීකඩා බලව‍.

විස්තර - (1) මෙය මෙතෙක් කියවූ සෙසු කවිවලට වඩා මඳක් දුෂ්කර වූවකි. වඩා හුරු පුරුදු නොවන වචන කිහිපයක් මත් දක්නට ඇත.

ති - දිව - ත්රි් දිව, තුන් වැනි දිව්යශ ලෝකය යන තේරුම මෙන්ම පොදුවේ දිව්ය ‍ලෝකය හැඳින්වීමටද යෙදේ. ‘දිව’ යනු දිව්යව ලෝකයයි. දිවංගත ආදිය විමසන්න.

මිළි - මුළුව, සමූහය

සුරුව - ශූරව නැතහොත් හුරුකම් ඇතිව

උතුරුව - උත්තරව හෙවත් සෙසු අයට දෙවෙනි නොවී

කිළි - ඔට්ටුව යන තේරුම දෙන දෙමළ වචනයකි.

54

අන්වය - 3 වැනි පාදය පමණක් ‘මනහර සුර අඹ ලා ගෙන පැතිර යන එන’ යනුවෙන් සකස් කර ගන්න.

අර්ථය - නිරන්තරයෙන් නාද දෙන්නා වූ මැණික් නූපුර දමා ගෙන යටිතොල, පතුල්, අත්තලවලින් සන්ධ්යාර වලා රැගෙන මනස්කාන්ත දිව්යාං ගනාවන් පරිද්දෙන් විසිරී යන එන උතුම් පුර ස්ත්රීාන්ගේ සැටි වීදි මාර්ගයෙහි බලා ගෙන

විස්තර - (1) මෙයද තරමක් සංකීර්ණ පද්‍බලයකි. එහෙත් ඒ සංකීර්ණත්වයේ තරමට දෙන ගැඹුර අර්ථයක් නොමැත. (2) එහා මෙහා යන එන ස්ත්රී න්ගේ යටිතොල, අතුල් පතුල් රතුපාටය. ඒ නිසා ඔවුන් සන්ධ්යාථ වලාකුළු රැගෙන යන්නාක් වැන්න. මෙතැන ගිගිරි නාදය වර්ණනා කිරීමට අවශ්යායතාවක් ඇත්තේ නැත.

(3) සරණ - පා

(4) ලාගෙන - ආකාරයෙන්

55

අන්වය - මෙතෙක් ලද අභ්යාරසයෙන් මේ කවෙහි අන්වය පිළිවෙළ කර ගැනීම ඉබට අපහසු නොවිය යුතුය.

අර්ථය - මිත්ර්ය, දීප්තිමත් චන්ද්රි කා ශාලාවල සෙල්ලම් කරන්නා වූ කාන්තාවන්ගේ යටිතොල් ඉතා රතුව බබලන කෝවක්කා ගෙඩියයි ආදර කොට ඇති තතු නොදැන ගොස් අසු නොවී (නොරැවටී) වහා අවුත් මේ විහාරය ඇතුළත...

විස්තර - බිඹුපල - කෝවක්කා. කාලිදාස විසින්ද මේඝ දූතයෙහි තන්වී ශ්‍යාමා ශිඛර දසනා පක්ව බිමිබාධ‍රොෂ්ඨී’ යනුවෙන් තොල් බිඹුපලවලට උපමා කර ඇත.

මේ වෙහෙර - සන්දේශකරු මෙකියන විහාරයෙහි සිටි බව මෙයින් හැඟවෙයි. වෙහෙර නමින් අද සමහරුන් දාගැබද ගන්නා නමුත් පෙර එය යොදන ලද්දේ භික්ෂූන් වාසය කරන ස්ථානය හැඟවීමටය. ‘විහාර’ නම් වාසයයි.

56

අන්වය - මුනි සඳ සසුන් නැව සැදි ගන කසුන් කුමි අයුරු සිවු දළ දප හරන විනය නය දම් නය නුවණ පහනින දැක දැන දහම් විදුරු පාරින පිළි-ඇදුරු අරින සොඳුරු දහම් ඇදුරු මාහිමි සඳ සහ නිබඳ යහපත් සිල් සුවඳ විලවුන් ගෙන මෙත් පිරි නැණ කුලුණු මිණි අබරණ පැලඳ කෙලෙසුන් සිඳ පසිඳ දිය සෙත් කර වසන පිළිවෙත් සරු මහර මහ සඟ ගණ නැමද,

අර්ථය - බුදුන් වහන්සේගේ ශාසන නමැති නැව සජ්ජිත කළාවූ ඝන රන්කුඹක් වැනි සතර පිරිසිදු ශීලය නමැති චතුරංගිනී සේනාව ගෙන පාප බල නමැති රෞද්රූ අනංගයාගේ දැඩි දර්පය දුරු කරන, විනය නීතිය හා ධර්ම නීතියද නුවණ නමැති පහනින් දැක දැන ගෙන ධර්ම නමැති වජ්රන පහරින්

විරුද්ධ ආචාර්යවරුන් දුරු කරන යහපත් ධර්මාචාර්ය මාහිමි උතුමා සහ නිතරම සිල් සුවඳ විලවුන් ගා ගෙන මෛත්රි්ය පිරි, ඥානය හා කරුණා නමැති මැණික් ආභරණ පැලඳ කෙලෙසුන් සුනු විසුන් කොට ලෝකයට සෙත් කර වසන ප්රආතිපත්ති ගරුක පූජාවට සුදුසු මහා සංඝ සමූහයා වැඳ,

විස්තර - ඉතා අගනා ලෙස ආරම්භ කළ පද්ය යකි. එහෙත් එය ගොතා ගෙන ‍යන්නා හාම කවියා උපමා රැසක පටලැවී පිටතට ආ ‍නොහැකි ලෙස හිර වී ගිය බව පෙනේ. මේ බලන්න:

දහම් ඇදුරු මා හිමි බුදු සසුන නමැති නැවේ කුඹ ගසය. ඊ ළඟට උන් වහන්සේ සතර පිරිසිදු ශීලය නමැති සිවුරඟ සෙනඟ ගෙන පාප බල නමැති අනංගයාගේ එඩි මඩින සේක. ඊට පසුව නුවණ නමැති පහනින් විනය නීති, ධර්ම නීති දකිති. ධර්මය නමැති වජ්ර පහරින් විරුද්ධ ආචාර්යවරුන් දුරු කරති.

සෙසු සංඝයා වෙත එන කල කලින් චතුරංගිනී සේනාවක් යයි කී ශීලයම සුවඳ විලවුන් බවට පත්වෙයි. නුවණ මිණි අබරණ වෙයි. මේවා එකිනෙකට පටහැනි චිත්තරූප මවා පායි.

(පිළි ඇදුරු යන්නෙහි කුමාරතුංග ශ්ලේෂාර්ථයක් දකී. ඇදුරු යන්න පර්වතයටද ව්යරවහාර වන නිසා එය නුසුදුසු නොවේ. ‘පිළි’ යනු උපසර්ගයක් වුවත් සිදත් සඟරාවේ කියන පරිදි මෙහි වෙනම පදයක් ලෙස යෙදී ඇත.)

(3) සිව්, සිවු යන දෙකින් කුමක් ලියුවත් නිවැරදිය.

(4) කසුන් - රත්රන් කුම් - කුඹ ගස, කූපය.

සිවු පිරිසිදු සිල් (1) ඉන්ද්රියය සංවර (2) ප්රාඋතිමෝක්ෂ සංවර (3) ප්රගත්ය් සංනිඃශ්රි ත (4) ආජීව පාරිශුද්ධ යන ශීල සතර

සිවුරඟ සෙනඟ - ඇත්, අස්, රථ පාබල යන සතර විධ හමුදාව

මල්සැව් - අනංගයා; මලින් කළ චාපයක් හෙවත් දුන්නක් ඇති තැනැත්තා මල් සැවු. අනංගයාගේ දුන්න මල්වලින් තනා ඇතැයිද උක් දඬුවකින් තනා ඇතැයිද සඳහන් වේ. දුනු දිය බිඟු වැලකි. ඔහු මල් වර්ග පහක් පාවිච්චි කරන්නේ ඊතල හැටියටය.

වීදුරු - වජ්ර , දියමන්ති

මහරු - මහාර්ග, පූජාවට සුදුසු.

57

අන්වය - මිතුර තොප පවර යතුරට පොරණ රුසින් කී රිවි දින නිදොසින් දිනකර නැකත කිවි සුරගුර නොහැර සිටි කුමරි රැසින් තොසින් මෙත් සුතුර සිහිකර වඩින්

අර්ථය - සරලයි.

විස්තර - ගිරවා යෙදෙන්නේ උතුම් යාත්රා වක හෙවත් උතුම් ගමනකය. පෙර සිංහලයන් හැම වැදගත් ගමනක්ම ආරම්භ කෙළේ නැකතකිනි. ඉරු දින අවයෝග, මරයෝග ආදි දෝෂයන්ගෙන් තොර හත නැකතෙහි සිකුරු, බෘහස්පති දෙදෙනා කන්යා රාශියෙහි සිටි අමෘතයෝගය ගමන් සඳහා සුදුසුයැයි සැලකිණි.

විස්තර - පොරණ රුසින් - පුරාණ සෘෂිවරුන්. ‘සෘෂි’ යන පදය ‘ඉසි’ ‘රුසි’ යන දෙයාකාරයෙන්ම සිංහලයෙහි සිටී.

යතුර - යාත්රාීවට, ගමනට

දිනකර නැකත - හත නම් වූ නැකත

කුමරි රැසින්- කන්යාත රාශියෙන්

කිවි - සිකුරු

සුරගුරු - බෘහස්පති

මෙත් සුතුර - කරණීය මෙත්ත සූත්රනය

58

අන්වය - මී රැඳුණු විලඳ, රස ඇති මී අඹ පල කැමති දිගු උගු, සොඳට පැසුණු දෙළුමුදු තුරුණු කොමළඟ ළඟ ගෙන එන ත යන දකුණු දිග මග පැවති පෙර නිමිති මඟ. 105 අර්ථය - මී පැණි මිශ්ර විලඳ, රසවත් මී අඹ ගෙඩි, ආශා උපදවන දිග උක් දඬු, හොඳින් පැසුණු දෙළුම්ද, තරුණ කාන්තාව ළඟ ළඟ ගෙන එන්නා වූ ඔබ යන මාර්ගයෙහි තිබුණු පෙර නිමිති බලන්න.

විස්තර - (1) නැකත මෙන්ම පෙරමග නිමිතිද ගමන් යෑමේදී පුරාතනයෝ වැදගත් කොට සැලකූහ. මෙය මිථ්යාා විශ්වාසයක් ‍වන්නේ වී නමුත් එය මගියා කෙරේ චෛකසික බලපෑමක් ඇති කරයි.

(2) කොමළ’ඟ - මුදු මොළොක් ශරීරයක් ඇත්තිය, කාන්තාව

මග - මාර්ගය, මග්ග

මඟ - බලව

59

අන්වය දුෂ්කර නැත. පහත සඳහන් වචන තේරුම් ගැනීමෙන් අර්ථයද වටහා ගත හැකිය.

විස්තර - නරපා - මෙහි පා යන උතුම් අර්ථයෙහි යෙදිණ. හිමිපා (ස්වාමිපාද) යනාදියෙහි මෙනි.

හිම් බැඳ - භික්ෂූන්ගේපොහොය ගෙවල් තැනීමට කලින් කලින් සීමාවන් ඇති කර ගත යුතුය. ඒ තුළ සාදන මාලකය සීමා මාලක නමි. එය කරන්නේද භික්ෂූන් විසින්මය. ‘සඟන ගෙන’ යැයි කීවේ ඒ නිසාය.

පොහොය කරවන - භික්ෂූන් එක් රැස්ව විනය කර්මනවල යෙදීම පොහොය කිරීම හෙවත් ප්රායතිමෝක්ෂ දෙසීම නමින් හැඳින්වෙයි. මේ සඳහා කැප වූ වෙනම ශාලාවක් තිබිය යුතුය. දිවයිනේ නොයෙක් ප්රයදේශවල නොයෙක් මාදිලියේ පොහොය ගෙවල් ඇත.

60

අන්වය - ඇමදාම වටින නොයෙක් බඩු ඇරගෙන වටින මිලට නොවි‍කොට වෙළඳාම කොට සිටින ලියන් දැක බණ දාම සිහි කර කෝම් ගස සෙවණේ නොරඳාම වඩින්.

විස්තර (1) මෙය සාමාන්යරයෙන් රසවත් රචනයක් සේ හඳුන්වා දීමට පුළුවන. එය කියවන විට ගසක් යට හෙට්ටු කරමින් වෙළඳාමෙහි යෙදී සිටින ගැහැනුන් පිරිසකගේ චිත්තරූපය අප සිතෙහි මැවී යයි. මෙය අද වුවද දක්නට ලැබෙන සමාජ දර්ශනයකි.

(2) අසාධාරණ ලෙස වෙළඳාම කරන ගැහැනුන් දකින විට ගිරවාට බණ දහම සිහි කරන්නට කීයේ එවැන්නක ඇති අනිෂ්ට විපාක බුදුන් වහන්සේ පෙන්වා දී ඇති හෙයිනි.

මෙහි එක්තරා උපහාස රසයක්ද ගැප්ව ඇත.

61

අන්වය - සුනිල් වරලස කුසුම පටියෙන ගවසා, තනන තන රන තිසර පැටියන වෙහෙසා, ත-ගනු අටියෙන සහසා දිවෙන ලිය දැක මිතුර යටියන නොසිට නොලසා යා ගන්.

විස්තර - (1) යටියන නමැති ගමේ තරුණියෝ තමන්ගේ නිල් වරල මල් දම්වලින් සරසා ගෙන තමන්ගේ (සම්පූර්ණයෙන් නොවැඩුණු) ළපටි පියයුරු නටව නටවා ගිරවා අල්ලා ගනු අටියෙන් දුව එති. ඔවුන් දැක නතර වුවහොත් ඔවුන්ට අසු වනු නියති. එවිට මේ ගමන යා නොහැකිය. ඒ නිසා ඉක්මනින් යන්නට අණ කෙරිණ.

(2) කුසුම පටියෙන - පටිවලින් එකට ඇමුණු කුසුම්; මල්දම්

තනන තන රන තිසර පැටියන වෙහෙසා - ගැහැනු දුවන විට ඔවුන්ගේ ළපටි පියයුරු සෙලවි වෙහෙස වෙයි. පියයුරු ළපටි නිසාත් රන්වන් නිසාත් රන තිසර පැටියන්ට උපම‍ා කෙරිණ.

සහසා - වහා

ත - ගනු අටියෙන - පිටපත්වල එනුයේ ත-වෙත, තැවෙන, ත-යන යෙදුම්ය. තා-ගනු අටියෙන යනු වඩා සුදුසුය. මක් නිසාදයත් ගිරවා දකින තරුණියන්ට ඌ අල්ලා ගන්ට ආශා ඇති වන හෙයිනි.

62

අර්ථය - මිත්රිය, ඔබ එතැනින් ගොස් සූර්යයා අහස් ගැබින් බැස සමුද්රවය නමැති බබලන යහනෙහි වැටෙත්ම, පැපිලිය‍ානේ වෙහෙරට වැදී...

විස්තර - පැපිලියාන - මෙය වර්තමාන කොහුවල, පිලියන්දල මාර්ගයේ පිහිටා ඇත.

63

අන්වය - නුබ ගඟ වතුරු ලෙස පුන්සඳ කිරණ එත, තුරු රැස සමගව නන් කොඳ කුමුදු දිලෙත මුනිඳු පුදයට පසඟතුරු ගොස දුන් සඳ පවුර අස මිහි අඹ තුරු හිස මන් බැඳ ලගින්.

අර්ථය - ආකාශ ගංගාවෙහි ජල ප්රඳවාහය පරිද්දෙන් පූර්ණ චන්ද්ර් රශ්මිය එන කල්හි, තාරකා සමූහයා සමග නොයෙක් කොඳ, කුමුදු දිලිසෙන කල්හි බුද්ධ පූජාව පංචාංගික තූර්ය නාදය කළ විට, ප්රාකකාරය අසල මී අඹ ගස මුදුනෙහි සිත අලවා වසන්න.

විස්තර - (1) තවත් උත්කර්ෂවත් වර්ණනයකි. එහෙත් සුදු සඳරැස් මහා වතුරක් මෙන් ගලා එයි. මෙහෙන් නොයෙක් සමන් මල් වර්ගත් සුදු මානෙලුත් පිපෙයි. ඒ අතරින් බුද්ධ පූජාව සඳහා පවත්වන පංචතූර්ය නාදය ඇසේ. මෙමගින් කවියා මවන්නේ චමත්කාර ජනක දර්ශනයකි.

(2) බුද්ධ පූජාව පටන් ගන්නේ ඒ තරම් රෑ බෝ වී නොවේ. ඊටත් කලින් ලැගුම් ගන්නට කීමෙන් ගිරවාට වේලාසනම නින්දට යෑමට කී බව පෙනේ.

(3) වතුරු - අද වතුර කියා යෙදෙන්නේ මෙම ශබ්දයයි. අද මෙන් නොව එදා එය යෙදී ඇත්තේ ‘ජල ප්රනවාහය’ යන අර්ථයෙනි.

කොඳ - කුන්ද, සමන් මල්

කුමුදු - කෞමදී, සුදු මානෙල් යැයි සමහරු කියති. මේවා පිපෙන් නේ රෑටය.

පසඟතුරු - (1) ආතත (එක් පැත්තක් ඇති බෙර) (2) විතත (දෙපැති බෙර) (3) විතතාතත (හැම පැත්තෙන්ම වැසුණු බෙර) (4) ඝන (කයිතාලම් ආදිය) (5) ශුෂීර (නළා)

පවුර’ස - පවුරු + අස; පවුර ළඟ

64

අන්වය - උදා දිනිඳු සිය රැස් සහස මුහුද රත් මිණි කිරණින් වෙසෙස රඳා රතු කර උදා සිරස වැනුවා මෙන් එදා ඉඳුරු දෙස අරුණු දිසි සඳ නුඹ ගසින් බැස.

අර්ථය - උදය සූර්යයා තම රැස් සමූහය මුහුදෙහි රතු මිණි රැසින් විශේෂයෙන් වර්ණ ගන්වා රතු පාට කර උදයගිර මත වැනුවාක් මෙන් නැ‍ෙඟනහිර දිශාවෙහි අරුණා‍ලෝකය පෙනුණු විට නුඹ ගසින් බැස (ම. ස.)

විස්තර - (1) මෙයද ඉතා කාව්යේෙචිත වර්ණනයකි. රත් මිණි කිරණ, රතු කර, රැස් සහස ආදි සියලු යෙදුම් මනහර උදයක ඇති වර්ණවත්භාවය ධ්වනිත කරයි.

(2) රඳා - රංජිත කොට, පාට පොවා

රැස් සහස - සූර්යයාට රැස් සහස්රොයක් හෙවත් දහසක් ඇතැයි කියනු ලැබේ. මෙයින් ඇත්ත වසයෙන්ම අදහස් කරන‍ුයේ රැස් සමූහයයි.

ඉඳුරු දෙස - සතරවරම් දෙවිවරුන් අතුරෙන් ඉන්ද්ර. අධිපති වනුයේ නැ‍ෙඟනහිරටය. ඒ නිසා එදෙසට ඉඳුරු දෙසයැයි කියනු ලැබේ.

එදා - මෙහි එදා යැයි කියූ නමුත් ගිරවා බසින්නේ පසුවදාය. නුඹ ගසින් බැස - කුමාරතුංග සංස්කරණයෙහි එනුයේ ‘නොගොසින්ම බැස’ යනුවෙනි. ගසින් නොබැස ඊ ළඟ පදයේ කියවෙන පරිදි පෙති පිළිම වඳින්නේ කෙසේද?

65

අන්වය - මිතුර, රිවිකුල දිවයුරුට දිනිතිය අයුරු, ලෙවු වැසි මන් තුටු කර රැඳි සුපිරිසුදු මවු බිසොවුන් උදෙසා අප නිරිඳු සඳු කරවූ තුනු රුවන සතු සොඳුරු වන වෙහෙරෙහි මුනි මැඳුරතට සිතු සතොසින් සපැමිණ තට සග මොක් සිදු වන ලෙස, සුගත් පසිඳු ගුණ තුඬ අග වැකි මතින් මහත් සසර සයුනේ නිසගය නැඟුණු කුසිත් තබා මුනිඳු ගුණ අගය කියමින් මහගය පෙති පිළිම වැඳ පින් අත් බඳුව.

අර්ථය - මිත්රුය, සූර්ය වංශයෙහි සූර්යයාට මව වූ අදිතිය මෙන් ලෝකවාසීන්ගේ සිත සතුටු කර සිටි මවු බි‍සොව වෙනුවෙනු අප රජතුමා විසින් කරවන ලද, රතනත්රයය සතු වූ සුන්දර වූ වෙහෙරෙහි බුදුගෙයට සිත් සතුටින් පැමිණ ඔබට ස්වර්ග මෝක්ෂ සම්පත් ලැබෙන ලෙස, බුදු ගුණ මුව අග වැකුණු ප්රැමාණයෙන් මහත් සංසාරයෙන් නිසර්ගයෙන් ලැබුණා වූ වැරදි සිතුවිලි පසකට දමා බුදු ගුණ අගය කියමින් මහත් අගය ඇති අඳින ලද හා අඹන ලද (බුද්ධ) ප්රගතිමා වැඳ පින් අයිති කර ගන්න.

විස්තර - (1) මෙහි ‘මහත් සසර සයුරින් නැඟුණු නිසගය කුසිත් තබා කියමින් මුනිඳු ගුණගය’ යන කවි පද දෙකට අප අර්ථ කියා ඇත්තේ වෙනත් සංස්කරණවලට වෙනස් ආකාරයකටය. මක් නිසාද යත් සසරේදී නිසර්ගයෙන්ම නරක සිතුවිලි කෙනෙකුට පහළ වීමට ඉඩ ඇති බැවිනි.

(2) දිනිතිය දිවයුරුට අදිතිය - අදිති සූර්යයාගේ මවය. එහෙයින් අදිති සූර්ය වංශයට ඉතා වැදගත්ය. එමෙන්ම සූර්ය වංශයෙහි උපන් පැරකුම්බා රජුට මව් බිසව වැදගත්ය.

රිවි කුල - මනුෂ්යවයන්ගේ මුල් රජු මනුය. මනු සූර්යයාගේ පුත්රුයෙකි. එහෙයින් ඔහුගේ වංශය රිවි කුලයයි.

දිනිතිය - ජනයිත්රී , මව,

පින’ත් බඳුව - පින් + අත් බඳුව, පින් ලබාගනුව

පෙතිපිළිම - අඳින ලද හා අඹන ලද බුදු පිළිම. පෙතිපිළිම යන්නේ සාමාන්යව තේරුම රෙදිවල ඇඳි රූපය.

මහග - මහාර්ඝ, බොහෝ අගනා

66

විස්තර - (1) මෙම පද්ය ය ඉතා පහසුය. එය රසවත් පද්යයයක්ද වේ. බිතු සිතුවම් හැටියට ඇඳි අඹ ගස්වල ගිරා රූපද වෙයි. ඒවා කොතරම් ස්වාභාවිකද යතහොත් මේ ගිරවා ඒවා නියම ගිරවුන් යැයි සිතා ගොස් රැවටීමට බැරි නැත. ඉන් වළකින ලෙස මින් දූතයාට අවවාද කෙරිණ.

(2) පෙලෙනු’දුල - පෙලෙන් + උදුල; ගෙඩිවලින් බබලන

67

අන්වය - වසවතු දප් බිඳ බුදු වූ ගුණ නදන අප දියබප් මුනි දා ගැබ නදන කර මුළු කප් කල පවතින ලෙස කළ නඳන දහගප් දින නඳන වඳිනා සඳ වඳු.

අර්ථය - වශවර්ති (මාරයා) ගේ එඩි බිඳ බුද්දත්වය ලැබූ ගුණ නිධාන වූ අපගේ ලෝකපිතෘ වූ බුදුන්ගේ ධාතු අභ්ය න්තරයෙහි නිධාන කොට මුළු කල්ප කාලයක් පවත්නා ලෙස ‍කළ සිත් පිනවන්නා වූ දාගැබ භික්ෂූන් වඳින කල්හි වඳුව.

විස්තර - (1) බොහෝ සංස්කරණවල දින නඳන යනු එනුයේ ‘දිය නඳන’ හැටියටය. එහෙත් කුමාරතුංග සංස්කරණයෙහි එන දින නඳන යනු වඩා හොඳ අර්ථයක් දෙයි.

(2) වසවතු - බෝසතුන් බුදු වන අවස්ථාවෙහි දස බිම්බරක් මාර සේනාව රැගෙන පැමිණියේ මෙම වශවර්ති මාරයාය. මෙය ඒ අවස්ථාවෙහි බෝසතුන් සිතට නැඟී ආ නොයෙක් ක්ලේශයන්ට පුද්ගලාරෝපණය කර දැක්වීමකි.

ගුණ නදන - ගුණයන්ට නිධාන වූ

දියබප් - ලෝකයාට පියා වූ; ‘බාපු’ යන වංග වචන සමග සසඳන්න.

දින නඳන - ජින නන්දන: නන්දන යනු සිත් සතුටු කරන යන අර්ථයත් පුත්රග යන අර්ථයත් දෙන්නකි. මෙතැන පුත්රෝ අර්ථය දේ. ජින නඳන යනු භික්ෂූහුය.

68

අන්වය - දුෂ්කර නැත.

අර්ථය - මිතුර, ස්වභාවයෙන්ම නිවන ගෙන දෙන්නා වූ බුදුන් උපදින දිනයෙහි එකට ඉපදී (බුදුන්ට) බෙහෙවින් පිහිටව සිට ලෝකාග්රන පූජාවද ලැබුවා වූ බෝධි වෘක්ෂයට ස-දෙව් ලෝ සැප සිදු වන ලෙසට නමස්කාර කරන්න.

විස්තර - නිසග - නිසර්ගයෙන්, ස්වභාවයෙන්

අපවග - අපවර්ගය; නිවනට නමකි; කෙළවර, මිදීම යන තේරුම් එම පදයෙහි ඇත.

සමග ඉපිද - දඹදිව ශ්රීන මහා බෝධිය සිදුහත් උපන් දිනයෙහිම පහළ වූ බව කියනු ලැබේ.

ලොව’ග පුද - ලෝකාග්රට පූජාව, බුදුන්ගෙන් පූජාවක් ලැබෙතොත් ඊට වැඩි පූජාවක් තවත් නැත. බුදුන් සතියක් මුළුල්ලේ බෝධිය දෙස ඇසි පිය නොහෙලා බලා සිටීම ඒ ‍ලෝකාග්රන පූජාවයි. එය ලැබූ වෙන කෙනෙක් හෝ වස්තුවක් තවත් නැත.

දූම රදු - බෝධිය සියලු ගස් අතර අග්රවය. එහෙයින් එය ‘ධූමරාජ’ නම් වෙයි.

69

අන්වය - මනහර එවෙහෙර’තුර රඳන මහරු සඟගණ මෙතින් සොඳුරු පිරිසිදු හිය මගෙහි යොදා නිතින් තිලෝගුරුහට පිළිවෙතින් පුදා හර දළ නෙත් අග වන් හිවි තව තෙදින් බබලන සුතුරු, විනය, අබිදම් පෙළ අමා අකර තමා නැණ තරිඳු කිරණින් උදම් කළ නොමඳ පුබුදු වියත් ගඟ රළ වැළ සේ නිබඳ දිමුත් සිවු පිරිසිදු සිල් පුරුදු මහත් මුනි බණ පැහැද දෙසුමෙහි පසිඳු සුනෙත් මහ දෙවි පිරුවන් තෙරිඳු නැමද.

අර්ථය - සිත් ගන්නා එම විහාරය තුළ සිටින මහාර්ග වූ භික්ෂු සමූහයා මෛත්රිනයෙන්, යහපත් පිරිසිදු හිත මාර්ගයෙහි යොදා නිතර බුදුන් වහන්සේට ප්රහතිපත්තියෙන් පූජා කොට, ඊශ්වරයාගේ නළලේ ඇස මෙන් උස් තාපස තේජසින් බබලන, සූත්රක, විනය, අභිධර්ම පාඨ නමැති ක්ෂීර සාගරය තමාගේ ඥානය නමැති සඳ රැසින් උද්දාම කළ මහත් වූ ප්රේබුද්ධ ආකාශ ගංගාවේ රළ පන්තිය මෙන් නිතර දීප්තිමත් සතර පරිශුද්ධ ශීලය පුරුදු කළ මහත් වූ බුදුබණ ප්රළසාදයෙන් දේශනා කිරීමෙන් ප්රරසිද්ධ සුනේත්රාක දේවී විහාර‍ාධිපති ස්ථවිර තුමා වැඳ.

විස්තර - (1) කොතරම් අලංකාර ලෙස කිරීමට තිබූ වර්ණනයක්ද? අනවශ්යි විශේෂණ පද රාශියක් යොදා ගෙන ඇති සැටි බලන්න. මනහර, මහරු, සොඳුරු, පිරිසිදු, හිවි, නොමඳ, පුබුදු, දිමුත්, පිරිසිදු, මහත්, පසිඳු ආදියෙන් කීයක් නම් පහසුවෙන් අත් හැරීමට ඉඩ තිබුණේද?

(2) හිය මග - හිත මාර්ගය, නිවන් මග

තිලෝ ගුරු - තුන්ලොවට ගුරු යන අරුතින් බුදුන්ට තිලෝගුරු යයි කියති.

හර දළ නෙක් අග - ඊශ්වරයාගේ නළලෙහි පිහිටි ඇසේ ගින්න. ඊශ්වරයාට කෝපයෙන් ඇති වූ විට ඔහුගේ නළල් ඇසෙන් ගිනි පිට වෙයි. අනංගයා මළේද එම ගින්නෙන් පිළිස්සීමෙනි.

හිවි - උස්

තව තෙදින් - තාපස තේජසින්

අමාකර - අමා + අකර, අමෘතයට ආකර වූයේ කිරි මුහුදයි.

සුතුරු, විනය’බිදම් - විනය, සූත්රම, අභිධර්ම

වියත් ගඟ - ආකාශ ගංගාව; වියත යනු අහසට නමි.

සුනෙත් මහ දෙවි පිරුවන - 6 වැනි පරාක්රුමබාහු රජු තම මෑණියන් වෙනුවෙන් පැපිලියානේ තනා පූජා කළ විහාරය. මෙය අද දක්වාත් මෙනමින් පවතී.

70

අන්වය - අපහසු නැත.

අර්ථය - බුද්ධ පූජාවට පැමිණි කාන්තාවන් බැලුවහොත්, ඔවුන්ගේ ඇස්වල කාන්තිය වැදි ඔබේ තුඬ කිළුටු වෙයි. එවැනි කිළුටක් ඇති වන තෙක් ඔවුන් ළඟ නොසිට අහසට නැඟී සිත් සේ යා ගන්න.

විස්තර - (1) කාන්තාවන්ගේ ඇස්වල කාන්තිය නීල වර්ණය. එය ගිරවාගේ රතු තුඬට වැදුණු කල්හි තුඬ මලානික පැහැයක් ගනියි.

(2) සවන් - සර්වඥ යන පදයෙන් භින්න විය.

මලින - කිළුටු

පවන් මග - පවනෙහි මාර්ගය, ආකාශය

මන ර‍ෙඟ් - සිත් පරිදි

71

පහත සඳහන් විස්තර කියවූ කල්හි අන්වය මෙන්ම අර්ථයද පැහැදිලි වෙයි.

විස්තර - (1) පැපිලියාන ළඟට ගිරවාට හමු වන ස්ථානය අත්තිඩියයි. අත්තිඩියේ පිරිමින් රජුගේ යුද හමුදාවේ සේවය කළ බව මින් පැවසෙයි. ඔවුන්ට හොඳින් පඩි ලැබේ. ඉන් ගෘහිණියන්ගේ සිත් සතුටු වෙයි. ඔවුන් මාත්රාන වැඩියෙන් ගී ගායනා කරන්නේ ඒ නිසාය. සාමාන්යුයෙන් මාත්රාඔ වැඩි කොට ගී ගයන්නේ මන මතින් නොව සු‍රා මතිනි. එහෙත් සු‍රා ගැන මෙහි කියවෙන්නේ නැත.

(2) ලද ලිය - තරුණ ස්ත්රීගන්

72

මෙයද පහසුය.

විස්තර - ගව මී රළ - එළ හරක් මී හරක් රංචු. ගිගිළියෙන් - ගිගිරීමෙන්, පෙරට යන හරකුන් නඟන නාදයෙන්.

මොරටු එළිය - මෙ පෙදෙස දැනට මොරටුව නමින් ප්ර සිද්ධය.

73

අන්වය - බොහෝ දුරටම පද්යපයට අනුගතය.

විස්තර - (1) පද්යය බන්ධනයෙහිලා ගිරාකරු කොතරම් ශූර දැයි මෙවැනි කවිවලින් පෙනී යයි. මෙම පද්ය1ය රචනා කර ඇත්තේ සාමාන්යෙ ගද්යක පාඨයක් ලියා ගෙන යන තරම් පහසුවෙනි. වෘත්තිය හා එළිසමය රැකීම සඳහා පද මාරු කර ඇත්තේ ස්වල්ප වසයෙනි.

(2) නොකමසේ - අතරක්, ඉඩක් නොතබා

74

අර්ථය - නිල් ආකාශයෙහි හැසිරෙන්නා වූ වලාකුළු ආකාරයට මුහුදු තීරයෙහි යන එන නැව් ඔබට පෙනෙයි. ශරීරයට ඇති වන දුක් පීඩා නොසිතා තදින් පියාපත් සලා පානදු‍රේ ගඟින් එතෙරව එපිට යන්න.

විස්තර - (1) මෙයද අපූරු නිර්මාණයකි. ගොඩ සිට මූදුකරයට එන පක්ෂියා කලින් පද්යතයේ කී පරිදි දුටුවේ සරුවට වැවී ඇති පොල් වතු සමූහයයි. ඉන් ඔබ බලන ඔහුට දැන් මූදේ යන එන නැව් පෙනෙයි. ඒවා කොයි තරම් සංඛ්යාදවෙන් මෙන්ම ප්රටමාණයෙන්ද විශාලද යතහොත් අහ‍ෙස් පාවෙන වලාකුළු වැන්න.

(2) නීල’ඹරේ - නීල + අඹරේ - නිල් අහසේ; නීල යන සංස්කෘත පදයත් අඹර සිංහල පදයත් මෙහි සන්ධි වී ඇත. මෙවැනි තැන් භාෂාවේ තවත් බොහෝ ඇත.

පෑර තරේ - තරයේ පැහැර; පැහැර යන්නෙහි ‘හ’ ලෝප වී ‘ඇ’ දීර්ඝ වීමෙන් පෑර කියා සෑදෙයි.

75

අන්වය - මිතුර, කන උපුල් ලා, කෙස් වැටිය මල් ගවසා, පොකුරු අකුරු බිඳලා මුතු හර සැටිය කර ගවන් බැඳලා ගවපලු ලියන් වෙත සිටිය පොතුපිටිය තො බලා යන්.

අර්ථය - මිත්රපය, කනෙහි මහනෙල් පැළඳ, කෙස් වැටියෙහි මල් ගවසා, නෙළුම් අංකුර කඩා මුතු හරක් ලෙස සාදා, ගවයන් බැඳ උන් වෙත සිටිය ගවපලු ලියන් බලා ගෙන ඔබ යන්න.

විස්තර - උපුල් - මානෙල්

පොකුර’කුරු - නෙළුම් අංකුර

බිඳලා - කඩා

ගවන් - ප්ර්කෘතිය ‘ගව’ බැවින් මෙය ගවයන් විය යුතුය. එහෙත් මෙය ව්යා කරණ විරෝධි නොවේ. ‍ලියන්, දනන් ආදි යෙදුම්ද විමසන්න.

තො බලා යා-ගන් - සමහර පිටපත්වල නොබලා යැයි සඳහන් වෙයි. එහෙත් ගමන් ප්රරමාදයට හේතු නොවන මෙබඳු දර්ශන බලා ගෙන යන්නටම කියවෙන බැවින් ‘තො-බලා’ යන යෙදුම මැනවි.

76

අන්වය - දුල් පුටු නළල් තලාය තලාය දී පුල් රතු උපුල් මලාය සවන ලාය ගල් කුළු මුදුන්වලාය සිටි කලාය ඇල් ගෙවිලියන් බලාය තෝ පලාය.

අර්ථය - බබලන පටු නළල් තලයෙහි තිලකය ඇඳ පිපුණු රතු මානෙල් කනෙහි ලා ගල්කුළු මුදුන්වල සිටි සිත් ඇද ගන්නා ඇල්ගෙවිලියන් බලා ඔබ යන්න.

විස්තර - (1) තල=තලාය; මල්=මලාය ආදි වසයෙන් මෙහි පද විකෘත කර ඇත. ඇතැම් කවිවල අර්ථය වැදගත් වන අතර තවත් ඒවායේ ශබ්දය වැදගත් වෙයි. මේ එබඳු කවියකි. පද විකෘත කිරීමේ හිලව්වට මෙහි ශබ්ද මාධුර්ය වර්ධනය වී ඇත. මේ වනාහි ගී යුගයෙන් පසුව සිංහල කවියේ ඇති වූ වර්ධනයකි.

(2) තලා - තිලකය

කලා - කල්ය-, මනස්කාන්ත; කල් යනු කාන්තාව හා කාලය සඳහාද යෙදේ.

මුදුන්වලාය - මුදුන්වල, සිංහලයෙහි බහු වචනාර්ථය දීම සඳහා 10 වැනි සියවසෙහි සිට ‘වල්’ ප්ර්ත්යුයද යෙදෙන බව පෙනේ. එය දෙමළ ‘කල්’ ප්රුත්යටයෙන් ලැබුණකැයි කියති.

ඇල්ගෙවිලියන් - ඇල් (වී) කුඹුරු රැක බලා ගන්නා කාන්තාවන්ය.

77

අන්වය - මග දෙපිට වෙනේ මියුරු පල රස විඳ සෙනේ වඩා සිය නෑ සිය වෙතට වැද ගිමන් දුක් දුරු කරමින් ගිය තොපට මෙගොඩ කළුතොට සොඳුරු පලතුරු පෙනේ.

අර්ථය - දුෂ්කර නැත.

විස්තර - සිය නෑ සිය - තමන්ගේ ඥාති සමූහයා, මෙහි මුල සිය යන්න තම යන තේරුමද අග සිය යන්න සමූහය යන තේරුමද දෙයි.

සොඳුරු පලතුරු - ගිරවාගේ ප්රුධාන ආහාරය පලතුරු බැවින් එයට මෙසේ අවධානය යොමු කෙරිණි.

විමර්ශනය - ගිරවා දැන් සිටින්නේ පාර දෙපස වනයේ පලතුරු අනුභව කොට ශරීරයෙහි දුක නැති කර නෑසියන් වෙත ගොස් මනසෙහි දුකද දුරු කරගෙනය. මේ අවස්ථාවේදී නැවතත් පලතුරු පෙනෙන බව කීම අනවශ්යකය.

78

පේළි දෙකක්ම ඇත්තේ නාම ලේඛනයක් හැටියටය. එහෙයින් අන්වය පහසුය. අර්ථය පහත සඳහන් විස්තර අනුව අවබෝධ කර ගත හැකිය.

විස්තර - කලත් - කෝල්ලු

මාරුතු - මෙනේරි

                 තණ - තණ හාල්

විවග - විවිධ වර්ග

දෝතලු - පුවක් වර්ගයකි.

රඹ - කෙසෙල්

උගු - උක්

මනරඟ - සිත් සතුටු කරන යන තේරුම මෙන්ම සිතේ අයුරු යන තේරුමද මෙහි ඇත. මෙහි එය පළමුවැනි අර්ථයෙන්ද 70 පද්යෙයේ දෙවෙනි අර්ථයෙන්ද යෙදී ඇත.

79

අන්වය - අවසන් වචන තුන හැරුණු විට පද්යනයේ එන පරිදිමය.

අර්ථය - ලංකාව නමැති කාන්තාව සමනල කන්ද නමැති හිසින් ගොතා හැරියා වූ මනහර මල්ලිකා මල්දමින් යුත් කෙස් වැටිය මෙන් (දිය) හැලි සිය ගණනකින් ඉතාමත් දිලිසෙන කළු ගඟ ළඟට ගොස් ශරීරයෙහි ගිමන හරින්න.

විස්තර - (1) ලංකාව කාන්තාවකි. ඇගේ හිස සමන්කුළය. කළු ගඟ ගොතන ලද ඇ‍ගේ කොණ්ඩයයි. ග‍ෙඟහි ඇලි හේතු කොට ගෙන සුදු පෙණ නැඟි. ඒවා කෙස් වැටියෙහි ඇමුණූ දැසමන් මල් වැනිය.

(2) මලිගිය මල් - මාලතී මල්

80

අර්ථය - සිසිල් වූ දිය බින්දු වැදී ග්රීසෂ්මය අවසන් කරන්නා වූ එහා මෙහා පියාසර කරන මී මැස්සන්ගේ නාදය සමග මල් සුවඳ ඇද ගෙන හමන්නා වූ මෘදු මන්ද මාරුත ස්පර්ශය විඳිමින් ඔබේ සිත සතුටු කරන්නා වූ ගසි මුදුනක සිට

විස්තර - නිමන - සියුම් ප්රුභේදයක් පමණක් ඇතිව අවසන් කරන, නැති කරන යන තේරුම් දෙකම මෙහි ඇත. ඉන් ව්යුක්ත ව්යයවහාරයේ පවතින්නේත් මෙතැන ගත යුත්තේත් පළමු වැනි තේරුමයි.

තරඟ රොන් - කුඩා දිය බින්දු අදහස් කෙරිණ.

81

අර්ථය - අහස් ග‍ෙඟහි ජල ක්රීටඩා කරන දිව්යයපුරයෙහි ස්ත්රීින්ගේ සිහින් වූ ශරීරයෙහි ශෝභාව යහපත් වූ රූපශ්රී යෙන් පරාජය කොට තමන්ගේ ආකාරය දුටු ලෝකයාගේ සිතද ව්යාපකුල කොට ග‍ෙඟහි ජල ක්රී්ඩා කරන්නා වූ ශෝභා සම්පන්න ස්ත්රී්න් බලන්න.

විස්තර - සුරගඟ - අහස් ගඟ; විෂ්ණුගේ මහපටැඟිල්ලෙන් පටන් ගන්නා මෙය ඊශ්වරයාගේ ජටාව වටා තුන් වරක් කැරකි පොළොවට බසී. එසේ බස්නා කොටස අහස් ගඟ නමි. දිව්ය ස්ත්රීඑන් මෙහි ජල ක්රී්ඩා කරතියි කියනු ලැ‍බේ.

තුනුවඟ - තුනු + අඟ, සිහින් වූ ශරීරය. සිහින් ශරීර ඇති නිසා කාන්තාව මෙනමින් හැඳින්වේ.

82

අන්වය - මුදු වරලීය මල් අවල මනරඟ කොමළඟ ගඟ ඉවුරෙහි නොහැලියා සිට සෙද ‍පැන හෙන රඟ වියොවග උදුලියා දද ලෙළ සිරි කියෙලියා.

අර්ථය - මෘදු වූ කෙස් වැටියෙහි මල් ගවසා ගත් සිත් ගන්නා කාන්තාවන් ගං ඉවුරෙහි නො ඇලී ඉඳ වහා පනින ආකාරය අනංගයාගේ බබලන ධජය ලෙළ දෙන ආකාරය ප්ර කාශ කෙළේය.

විස්තර - (1) ග‍ෙඟහි දිය නාන කාන්තාවෝ වරින් වර ගොඩට අවුත් මොහොතක් වත් ඉවුරේ රැඳී නොසිට ආපසු දියට පනිති. ඔවුන්ගේ සිරුර රන්වන්ය. එය දුටුවන්ගේ සිත මත් කරවනසුලුය. මේ අංග දෙකම සැලකීමෙන් ඔවුන්ගේ මේ පැතීම අනංග ධජය ලෙළ දීමකට උපමා කරන ලදි.

(3) මල’වල - මල් + අවල; මලින් ගැවසි

වි‍යොවග - අනංගයා; වෙන් වීමෙහිදී ගින්නකට සමාන වේදනාවක් ඇති කරවන නිසා මෙසේ හැඳින්වේ.

83

අන්වය - කෙළනා ලිය පියයුරු බිත ගැසෙමිනි විදුනා රළ රොන් වැද වැද වෙසෙසිනි සොබනා නඳ විලිසිනි. සොමි වුවනත අම කිරණින් රඳනා පිරි සඳ වැනි.

අර්ථය - ක්රිාඩා කරන්නා වූ ස්ත්රීාන්ගේ පි‍යොවුරු ප්ර්දේශයෙහි වදිමින් විහිදෙන සිහින් දිය බින්දු වැදීමෙන් විශේෂයෙන් අලංකාර වූ සිත් සතුටු කරවන කාන්තාවන්ගේ සෞම්යන මුහුණ අමෘත රශ්මීන් බබලන පූර්ණ චන්ද්ර්යා වැනිය.

විස්තර - (1) අතිශයෝක්තිය සාමාන්යදයෙන් කාව්යුයෙහි ලා පිළිගත් සම්ප්රෙදායකි. එසේ වුවත් මෙය නම් ඒ සම්ප්රමදායද ඉක්මවා යන්නකි. පියයුරු බිත්තිවල රළ වැදී ඉන් නඟින දිය බින්දු මුහුණට විහිදෙතියි කීම එතරම් මනහර චිත්ත රූපයක් ඇති නොකරයි.

(2) පියවුරු බිත - මෙයින් පියවුරුවල විශාලත්වයද ඇඟවිණි.

රළ රොන් - භිත්තියෙහි හැපී කුඩා බින්දු බවට පත් වන රළ.

සොමි - සෞම්යර

84

අන්වය - බල පෑ වාසි වෙන වෙන කියමින් දිය තුල බෝ කල නොපෙනී ඉඳිමින් දුල විදුලියේ සේ තැන පෙනෙමින් දිය කෝකිල ගසමින් කෙළ කෙළ යෙති.

අර්ථය - (ගැහැනු) ශක්තිය ප්ර කාශ කළ කයිවාරු වෙන වෙනම කියමින් දිය යට බොහෝ වේලා නොපෙනී සිටිමින් බබලන විදුලිය මෙන් තැන තැන පෙනෙමින් දිය කෝකිල ගස ගසා ක්රී ඩා ක‍රමින් යති.

විස්තර - (1) ජලය නිල් පාටය. එහෙයින් ආකාශය වැනිය. ස්ත්රීහහු රන්වන් වෙති. එහෙයින් විදුලිය වැන්නාහ. බොහෝ වේලා ජලය යට සිට ක්ෂණිකව මතු වී නැවත යට යන ස්ත්රීැන් පෙනෙන්නේ අහසෙහි විදුලි කෙටීම මෙනි. අලංකාර කාව්යය සංකල්පනයකි.

වාසී - වහසි බස්; හපන්කම්.

දිය කෝකිල - දියබුන් ගැසීම වැනි ක්රීදඩා විශේෂයකි. මෙහි වර්තමාන නාමය කුමක්දැයි කිව නොහැකිය.

85

අන්වය - නොමැලි විලසින් දිය කෙළ කෙළ යන, වෙසෙසින් ඉපිලී නැඟි රඝ රොන්, පහසින් තම එක සරියැයි ගඟ එකලී සතොසින් ලොමු දැහඅ ගත් සිරි කියෙලි.

අර්ථය - කඩිසර කාන්තාවන් ජල ක්රීැඩා කරමින් යන කල්හි විශේෂයෙන් මතුවී නැඟුණු රළ බින්දු ස්පර්ශයෙන් තමන් හා සමානයැයි ගඟ එකල්හි සන්තෝෂයෙන් රෝමෝද්ගමනය කළ ආකාරය ප්රාකාශ කෙළේය.

විස්තර - (1) කාන්තාවන් කඩිසර ලෙස දිය කෙළයෙහි යෙදෙන විට කුඩා ජල බින්දු විසිරෙයි. ග‍ෙඟන් ජල බින්දු උඩට නැඟී සිටීම ග‍දෙඟිහි ලොමු දැහැ ගැන්මක් වැන්න. එසේ වන්නේ සන්තෝෂයෙනි. සන්තෝෂය ඇති වන්නේ කාන්තාවන්ගේත් තමන්ගේත් ස්පර්ශය සමාන බැවිනි. එනම් දෙකම මෘදුය.

පබවත පොකුණට බට අවස්ථාව විස්තර කරන කව්සිළුමිණකරුද මෙවැනි වර්ණනාවක් කරයි.

(2) නොමැලි - මැලි, මැළි යන දෙකම නිවැරදිය. නොමැලි යනු කම්මෑලි නැතිකමය. එනම් කඩිසරකමය.

86

අර්ථය - කොමළ කාන්තාවක මුහුණ උඩුකුරු කොට තමාගේ අත් එක් කොට බැඳ දිය මත පිහිනන කල්හි (එය) චන්ද්රුයා ඉදිරියේ සියලු නෙලුම් මල් හැකිලෙනුයේ මේ ආකාරයට යයි සූර්යයාට පෙන්වන්නාක් වැන්න.

විස්තර - (1) දියෙහි පිහිනන කාන්තාවන්ගේ මුහුණ සඳ වැනිය. අත් නෙලුම් වැනිය. ඒවා පපුව මත එකට බැඳ ගෙන සිටින විට හැකිළුණු නෙලුම් මල් වැනිය. එය හරියටම සඳ ඉදිරියේ නෙලුම් හැකිළීම හැ සමානය. එවිට මේ ක්රි.යාව සූර්යයාට පෙන්වන්නේ ඇයි? සූර්යයා නෙලුම්වල නෑයාය. නෙලුම්වල නිවට හැසිරීම පෙන්විය යුත්තේ එහි නෑයා වන සූර්යයාටය. (එය අපහාසාත්මක පෙන්වීමකි.)

(2) වුවනත - මුහුණ; වුවනම වුවනතයි. ස්වාර්ථ තද්ධිතයකි.

මුහුල’ත් - මුහුල + අත්; පොහොට්ටුවක් මෙන් ඇකුළුණු අත්.

87

අන්වය - එතරා ගඟ ඉසිරී අඹරා දිසි දිය දහරින් හුණු පතරා සසිරී ඉඳුසැව් සිය විසිරි ගිය ලතු කොකුම් අඟරා අසිරි සිතුවම් දැක්වී.

අර්ථය - එකල්හි ගංගාව විසිරී ආකාශයෙහි දෘශ්ය මාන වූ ජල ධාරාවෙන් වැටුණා වූ මහත්, සශ්රීකක දේදුනු ශතය (විශාල ප්රමමාණය) විසිරී ගියා වූ ලතු, කුංකුම හා අංගරාග (ආදි‍යෙන්) ආශචර්යවත් සිතුවම් පෙන්වීය.

විස්තර - (1) ග‍ ෙඟහි කාන්තාවන් ජලක්රීරඩා කරන විට ජලය අහසට විසි‍රෙයි. ඒ විසිරුණු ජලයට හිරු රැස් වැටුණු විට සිය ගණන් දේදුනු දිස් වෙයි. ‍එසේම කාන්තාවන් ඇ‍ෙඟහි ගෑ ලතු’කුංකුම ආදිය සේදි ගොස් ගඟ දියෙහි පැතිරී ඇත. මේ සියල්ල ගඟ විසින් පෙන්වන ලද අසිරිමත් සිතුවමක් වැන්න.

(2) ඉසිරී - ඉහිරී යනුවෙන් දැන් ව්යුවහාරයේ එයි. මෙහිදී දෙනුයේ විසිරී යන අර්ථයයි.

ඉඳුසැව් - ඉන්ද්රියාගේ දුනු, දේදුනු

පතර - පුරාණ ස්ත්රී්න් අත් පා පාට කිරීමට ගත් රතු පාට ද්රිවයකි.

කොකුම් - කුංකුම

අඟරා - අංගරාග, ශරීරයෙහි ගාන සුවඳ ද්රටව්යා

එතරා - එකල්හි, මෙහි පාලි තේරුම ‘මෙකල්හි’ යනුයි.

88

අර්ථය - පහත ඇති විස්තරය කියවීමෙන් අර්ථය වඩාත් හොඳින් තේරුම් ගත හැකිය.

විස්තර - (1) මිනිස්සු ගඟ දෙපැත්තේ සිට ග‍ෙඟ් ජලස්නානය කරන ගැහැනුන් දෙස බලා සිටිති. ඔවුන්ගේ ඇස්වලින් නිකුත් වන කාන්තිය ලණුපොටවල් වැන්න. ඔවුහු ඒ රැහැන්වලින් ගැහැනුන් බැඳ තමන් වෙතට අදිති. ඒ අනුව එගොඩ මෙගොඩ පිනා යන රන් පැහැති කාන්තාවන් පෙනෙන්නේ ගිරවාගේ ගමනට රත්රන් පාලමක් බඳින්නාක් මෙනි.

(2) රන් හේ - රත්රන් ඒ දඬු

යතුරට - යාත්රානවට, ගමනට

89

අන්වය - සෙද නා ලොවින් ආ ළඳුනා ලෙසිනා රළිනා ලෙළෙනා සොබනා ගතිනා නඳනා ගඟ නා කෙළනා ලියනා දකිනා මතිනා හද තොසිනා නා.

අර්ථය - වහා නාග ලෝකයෙන් පැමිණි කාන්තාවන් පරිද්දෙන් රළින් ලෙළ දෙන ශෝභන ශරීරයෙන් සිත් සතුටු කරන ග‍ෙඟහි නාමින් සෙල්ලමි කරන්නා වූ ස්ත්රීරන් දුටු පමණින් ඔබේ හදවත සතුටින් නැහැවී යන්නේය.

විස්තර - (1) ග‍ෙඟහි රළ පහර නිසා එහි නාන ස්ත්රීගන්ගේ ශරීරය ඇද වෙවී පෙනෙයි. නාගයා ගමන් කරන විටද ශරීරය ඇද වෙයි. ඒ නිසා මේ ස්ත්රීරහු නාලොව සිට වහා එන නාග කන්යාගවන් වැන්නෝය. මේ චමත්කාරජනක දර්ශනය දකින ගිරවාගේ සිත ප්රී‍තියෙන් පිනා යයි.

(2) හද නා තොසිනා - හදවත සතුටින් නෑවි යයි.

90

අන්වය - ලද අඟනන් සොබනා තුනු රුසිරින් දන මන් බැඳ නිල් අඹර ලෙළෙනා සොඳ රන් දද මෙන්, සතොසින් වැද රළිනා ගැල ඉපිලෙමින්, මෙලෙසින් කෙළනා සඳ.

අර්ථය - තරුණ ස්ත්රිසන් මනා වූ ශරීර රූපශ්රීනයෙන් ජනයා‍ෙග් සිත් ගෙන, නිල් ආකාශයේ බබලන රත්රන් කොඩි පරිද්දෙන් සන්තෝෂයෙන් (ගඟට) වැදි රළින් ගිලී ඉල්-පෙමින් මේ ආකාරයට ක්රීවඩා කරන කල්හි.

විස්තර - (කොඩි සුළඟට සෙලවෙන විට, වරින් වර නොපෙනී යන්නාක් බඳු වෙයි. රළින් ගිලෙන කල කාන්තාවෝද එසේ වෙති.

(2) ගැලිපිලෙමින් - ගැල + ඉපිලෙමින් යනු සන්ධි, විය නොහැකිය.

91

අන්වය - පහසුය

අර්ථය - සෞම්යා වූ මුහුණින් ක්රීකඩා කරන ස්ත්රීමන් ජය ගැනීමට මෙන් තාරකා සේනා රැගෙන එන්නා වූ පූර්ණ චන්ච්ද්රවයාට විශේෂයෙන් ආකාශය ඉඩ දී යන පරිද්දේන් සූර්ය බිම්බය කීර්තියෙන් බස්නාහිර ආකාශයට යනු බලන්න.

විස්තර - ‍(1) කාන්තාවන්ගේ මුහුණ සෞම්ය වනුයේ ඔවුන් සතුටින් සිටින නිසාය.

(2) කෙසේ වුවද මෙය එතරම් අලංකාර කාව්ය් නිර්මාණයක් නොවේ. සෞම්යරකමෙන් සෞම්යද මුහුණ ජය ගැනීමට සේනා සන්නද්ධ සටනක් අවශ්යව නොවේ. සූර්යයා ඉවත්ව ගොස් අහස හිස් කරන්නේද රණ බිමක් සකසනු සඳහාය. තවද එවැන්කට ඉඩ සලසා සූර්යයා

කීර්තියෙන් යුක්තම බැස ගිය බව කීමද අනුචිතය. මක් නිසාද යත් ඉන් පරාජයක් ධ්වනිත වන බැවිනි. කෙසේ වුවද සූර්යයා තමාගේ කීර්තිය පලුදු කර නොගෙන ගියේය යන අදහස ඉන් ගත හැකිය.

(3) පැළ’ඹරට - පැළ + අඹරට, බටහිර ආකාශයට

92

අන්වය - වෙනස්ව යෙදී ඇත්තේ පද කිහිපයක් පමණි. පද්ය,ය තේරුම් ගැනීමට එය බාධාවක් නොවේ.

අර්ථය - මිත්රවය නොකඩවා දිලිසෙන්නා වූ සූර්යයා නමැති මධ්ය මාණික්ය යෙන් බොහෝ කොට විරාජමාන වන්නා වූ සන්ධ්යා වලා නමැති ආභරණ පැලඳූ ප්රෝසන්න, ශෝභන අපරදිග කාන්තාව දුටු කල්හි තුඬු රැසින් බබලන ඔබේ බිරිඳ (ඔබට) සිහි වෙයි.

විස්තර - (1) සැළලිහිණි සන්දේශයේ එන සන්ධ්යා වර්ණනය කියවා පුරුදු කෙනෙකුට මෙය කිසි සේත් චමත්කාර ජනක වර්ණනයක් නොවේ. සන්ධ්යා්ව ‘කාන්තාවකි. ගිරවාගේ බිරිඳද කාන්තාවකි. සූර්යයා සන්ධ්යා කාන්තාවගේ අබරණ මැද බැඳි ප්ර ධාන මාණික්යඳයයි. රැස් විහිදෙන්නේ එයිනි. ඒ දකිනා විටය, ගිරවාට බිරිඳ මතක් වන්නේ, ඇගේ රැස් විහිදෙන්නේ රතු පාට තු‍නෙඬනි.

(2) පබඳ - ප්රහබන්ධව - නොකඩවා

දිනමිණි - දවසට මැණිකක් බඳු හෙයින් සූර්යයා දිනමිණි නමි.

වොරැඳි - විරාජමාන වූ

සඳවෙල - සන්ධ්යාන වලාකුළු

පැළ දිග’ඟන - පැළ දිග් + අඟන; පශ්චිම දිශාව නමැති කාන්තාව

93

අර්ථය - අපර පර්වතය නමැති මහේශ්වරයා සූර්යයා නමැති නළල් නෙතින් දවස නමැති අනංගයා අත් නොහැර ජය ගන්නා කල්හි පැතිරී නැඟුණා වූ ගිනි දැල් හා ගිනි පුපුරු සේ සන්ධ්යාන වලා (හා) තාරකා මඳින් මඳ පෙනේ.

විස්තර - (1) මෙයද ඒ තරම් උචිත කවි කල්පනාවක් නොවේ. බැස යන හිර ඊශවරයාගේ ලලාටාක්ෂියට උපමා කළත් දවස අනංග‍යාට උපම කෙළේ කවර හේතු සාධක මතද? කවියෙකු උපම‍ා උපමේය යෙදිය යුත්තේ සිතට ටන පළියට නොව පාඨකයා වෙත කිසියම් රසයක් හෝ පණිවුඩයක් ගෙන ඒම සඳහාය.

(2) අවර ඇදුරු - හිරු පර්වතයකින් උදා වන්නාක් මෙන්ම පර්වතයකින් බැස යන්නේ යැයිද පැරණි කවි සමය ඇදහීය. ඇදුරු (අද්ර ) යනු පර්වතයට නමකි.

දළ නෙතින - ජටාවෙහි පිහිටි ඇසින්

මින්දද - අනංගයා; අනංගයාගේ කොඩියෙහි සලකුණ මත්ස්ය්යෙකි.

නලසිළු - ගිනිදළු

ගි‍නිරොන් - ගිනිපුපුරු

94

අන්වය - මිතුර, නඳා සුපුන් හිමකර පියකර තිසර සිනිඳු සුදු රැස් දිගු පිය පතර. විදා නුඹ තඹර අකර සිත් අඹ සියපත් සදා උදා දෙසෙන් නැඟ එන රඟ බල.

අර්ථය - සිත් සතුටු කරන්නා වූ පූර්ණ චන්ද්ර්යා නමැති හංසයා සිනිඳු රැස් නමැති පියාපත් සමූහය විහිදා ආකාශය නමැති පියුම් විල සුදු වලාකුළු නමැති නෙළුම් මල් අලංකාර ක‍රමින් නැ‍ෙඟනහිරින් නැඟී එන ආකාරය බලන්න.

විස්තර - (1) ඉතා චමත්කාර ජනක වර්ණනයකි, ශාන්ත පරිසරයක සඳ උදාව දුටුවෙකුට මින් ලද හැකි රසය ඉමහත්ය.

(2) හිමකර - සඳ; හිම ඇති කරන හෙයින් සඳට හිමකර යැයි කියති.

සදා - සජ්ජිත ‍කොට; ස‍ෙඳ් පැමිණීමෙන් වලා අලංකාර වන්නා සේ හංසයා පැමිණීමෙන් නෙලුම්මල් අලංකාර වේ.

සති’බ - සිත් + අබ‍; සුදු වලාකුළු, අබ = අභ්රි යනු වලාකුළට නමකි.

තඹර’කර - තඹර + අකර; නෙලුම්වලට ආකර වන බැවින් විල තඹර’කර නමි.

95

අන්යව - කිරණව රළ පැහැ පැහැස දිගත විසුළ සුර ගඟුලැ’ලි දිසි විලස වියත උදුල දියත පතළ වෙසෙස පිරිසිදු සඳ රැස් ගතෙහි සරතැස දැහැ තනෙත පුරා දකු.

අර්ථය - කිරි මුහුදු රළවල වර්ණයට පරිහාස කොට, දිගන්තයෙහි විසිරී ගිය අහස් ග‍ෙඟහි ඇලි පෙනී ගියාක් මෙන් ආකාශයෙහි බැබලුණු ලෝකය පුරා පැතිරී ගිය විශේෂයෙන් පිරිසිදු සඳරැස්, ඔබේ ශරීරයෙහි වෙහෙස දුරු කර ඇස් පුරා බලා යන්න.

විස්තර - වියත - ආකාශය.

කිරණව - ක්ෂීරා’ර්ණවය - කිරි සයුර.

පැහැස - ප්රීහසනය කොට හෝ ස්පර්ශ කොට.

සරතස - ශ්රාපන්තිය - වෙහෙස.

96

අර්ථය - රාහු විසින් අල්ලා ගනු ලැබූ කල්හි විහිදුණු විෂද? (එසේ නැත්නම්) සියලු කොටස් එකතු වීමේදී නොපෑසුණු මැද ඉරද?(එසේත් නැත්නම්) මාතංග සෘෂිවරයා බැස්සා වූ මාර්ගය තවම නොමැකුණේද? මිත්ර්ය, මේ ආකාරයට සැක ඇති කළා වූ සඳ ‘ලපය බලන්න.

විස්තර - (1) පුරාණ ප්ර වෘත්ති කිහිපයක්ම මේ කුඩා කවිය තුළ ගැප් කර ඇත. කවියෙන් වැඩි රසයක් ලබා ගත හැක්කේ ඒ ප්රරවෘත්ති පිළිබඳව දැනීමක් ඇති අයටය.

(2) පලඟ ගහණ කළ සඳ - හඳ රාහු ඇල්ලූ කල්හි; සුරයන් හා අසුරයන් එක්ව කිරි සයුරු අලළන අවස්ථාවේදී එක් අසුරයෙක්ද සුරයන් මැද සිට අමෘතය බිඳක් පානය කෙළේය. ඒ රාහුය. ඔහු කළ හොරකම දුටු චන්ද්රස සූර්ය දෙදෙන එය විෂ්ණුට සැළ කළහ. විෂ්ණු තම අතෙහි වූ අවියෙන් රාහු දෙපලු කෙළේය. ඒ වන විට අමෘතය බිඳක්

ශරීරගතව පැවති නිසා ඔහු නොමළේය. දෙපලු වූ ඔහුගේ ශරීරයෙහි හිස කොටස රාහුද පහළ කොටස කේතුද විය. රිවි සඳු දෙදෙනා තමන්ට කළ අයුක්තිය නිසා රාහු ඔවුන් කෙරේ වෛර බැඳ ගෙන වරින් වර ඔවුන් ගිල ගන්නා බව පුරාණ කතාවන්හි සඳහන් වෙයි. මෙසේ ගිල ගත් කල්හි රාහු මුවෙහි පැවති විෂ සඳට ඇතුළු වීමට පුළුවන.

කලා - හ‍ෙඳන් දහසයෙන් පංගුව දිනකට මෙයින් එකක් එක් වීම හෝ අඩූ වීම සිදු වෙයි. මේවා පෑහී‍මේ මැද අවස්ථාවේ ඇති වූ ඉර නොමැකුණේදැයි කවියා ප්රවශ්න කරයි.

නොහැසුණු - නොපැහෑසුණු; හැසුණු පැහැසුණු දෙකම එක අර්ථය දේ.

මතඟ ඉසිහු - දිට්ඨ මංගලිකාවගේ සැමියා. සැ‍ෙඬාලෙකු වූ මෙතෙම බමුණන්ගේ මන් බිඳිනු සඳහා සෘද්ධි වඩා ‍සඳට ගොස් සඳ පලා ගෙන එළියට පැමිණියේය. මාතංග අමාවතුරෙහි දිට්ඨමංගලිකා කථාවෙහිය.

බලග - බල, කිය ආදී විධික්රිායා පදවලට ‘ග’ ප්රුත්යෙය එක් වන බව පෙනේ.

97

අන්වය - සබඳ, සඳරැස් පිරි තුරු වැළ උදුල නුබ ගැබද මුමන බිඟු රැළ පිරි පුල් මල් වන වන හිසද ලෙළ රළ වතළ පෙණ පිඬු සැදි සමුදුරද මන දොළ වඩා දැක දැක උන් සඳ.

අර්ථය - මිත්රඬය, චන්ද්රක කාන්තිය පිරුණා වූ තාරකාවලියෙන් බබලන අහස් කුසද නාද කරන මී මැසි සමූහයාගෙන් වැසී ගත් පිපුණු මල් සහිත් වන මුදුනද සැලෙන රළ හා පැතිරුණ පෙණ කැටිවලින් අලංකාර වූ සමුද්ර්යද සිතෙහි ආශාව වර්ධනය කරමින් දැක දැක උන් කල්හි.

විස්තර - (1) ස්වභාව සෞන්දර්ය්යිවර්ණනා කිරීමට ගිරාකරු තුළ ඇති දක්ෂතාව මෙයින්ද පෙනී යයි.

මුමන - ගුමු නාදය කරන. රාත්රි කාලය නිසා භෘංගයන් පිරි වනය විස්තර කිරීම අනුචිතය.

වනහිස - වනාන්තරයෙ මුදුන

අන්වය - උදය ගිරි ගං දැඩි කුඹුතලට සිඳුරුව, අඳුරු දිය පිරි නුබ සමුදුරට වළබව ඉඳුරු දිග් අඹට රත් අඹර එක ලෙස පහළව අරුණු රැස් සොඳුරුව පෙර අඹරට පැතිරෙයි.

අර්ථය - උදය පර්වතය නමැති ඇතාගේ තද කුම්භස්ථලයට සින්දරම්ව, අන්ධකාරය නමැති වතුර පිරි, ආකාශය නමැති සමුද්රකයට වඩබාග්නියව පෙරදිග නමැති කාන්තාවට රතු වස්ත්රඅයක් ලෙසින් පැන නැඟී, අරුණ‍ා‍නලෝකය සුන්දරව පෙරදිගට පැතිරෙයි.

විස්තර - සිඳුරුව - සින්දුරම්; රතු සායම් විශේෂයකි. ඇතැම් සංස්කරණවල මෙය ‘රිහිරිව’ කියා දක්නට ලැබේ. වඩා සුදුසු පාඨය එය ලෙස ගතහොත් ‘රුධිරය’ යන තේරුම ඉන් ලැබේ. සිංහයා විසින් ඇත් කුඹ බිඳලූ කල්හි ඉන් වැගිරෙන ලේ ධාරාව ඉන් අ‍පේක්ෂිතයි.

සිංහයෙකු ගැන මෙහි නොකියවෙන නිසා අප ගෙන ඇති පාඨය වඩා සුදුසුය.

වළබ - වඩබාග්නිය; කල්ප විනාශයේදී ලොව පහළ වන අග්නිය වෙළඹකගේ වෙසින් පාතාල ලෝකයෙහි හැසිරෙතැයි කියනු ලැබේ. ඈ මුඛය විවෘත කළ විට රතු ගිනි දැල් සාගරය මැදින් පහළ වන්නේලු.

ඉඳුරු දිග - නැගෙනහිර; ඉන්ද්රමයාට අයිති දිශාව යන අර්ථයෙන් එය යෙදේ.

අඹ - කාන්තාව; දිගඹ යනු දිශාව නමැති කාන්තාවයි.

අඹර - වස්ත්රගය, ‍ආකාශය

අරුණු - අරුණාලෝකය, ඉරපෑයීමට පෙර ඇති වන එළිය.

විමර්ශනය - මීට ඉහත කවියෙන් කියන ලද පරිදි දූතයා සඳ රැසත් එයින් ප්ර්බෝධමත් වූ ලෝකයත් බල බලා සිටියදීම ඉර උදාවෙයි. ඔහු රාත්රිායෙහි සැතපීගත් බවක් මේ කවි එකකින් වත් නොකියවේ.

99

අන්වය - දරුණු උලැඟි කෝ නල වන් සිත් සතන, කුලුණු මෙත් සිසිල් ගුණ පහ වන ලෙසින පෙරදිගින අරුණු කිරණ රැස් පැතිරී ගුවන පිරුණු තරිඳු රැස් තුරු වියැකෙයි.

අර්ථය - දරුණුව නැඟී සිටි ක්රෝනධ නමැති අග්නිය වැදුණා වූ සිත් සතන්වලින් කරුණා, මෛත්රීය සිසිල් ගුණ පහ වන ආකාරයට නැගෙනහිරින් හිරු රැස් පැතිරී ආකාශයෙහි පිරී තිබූ සඳරැස් හා තාරකා ක්ෂය වෙයි.

විස්තර - (1) ක්රෝ ධය ගින්න මෙන් උණුසුම්ය. එය සිතෙහි වර්ධනය වන විට මෛත්රීහ කරුණාදී සිසිල් ගුණ පහවී යයි, එසේම චණ්ඩ සූර්ය රශ්මිය පැතිරෙන විට සිසිල් සඳරැසත් ක්ෂය වී යයි.

(2) කෝනල - කෝ + අනල, පරස්වරලෝප සන්ධයෙන් කෝනල; ක්රෝ2ධය නමැති ගින්න.

අරුණු කිරණ - රතු රශ්මිය ඇති තැනැත්තා; සූර්යයා වියැකෙයි - ක්ෂය වෙයි.

100

අර්ථය - විලෙහි මඳින් මඳ පිපෙන්නා වූ නෙලුම් ආශ්රමය කර ගෙන හෙන්නා වූ මී මැසි සමූහය දෘශ්ය මාන ඒ වේලාවෙහි මුහුද අසල ගම් බිම් අත නොහැර බලා මිත්රසය, ඔබද සිත් සතුටින් ඉක්මනින් ගමන් කරන්න.

විස්තර - පියුමාකර - පියුම්වලට ආකර වූයේ පියුමාකරයි; විල සිලිලාකර - සිලිලට - ජලයට ආකර වූයේ සිලිලාකරයි. මුහුද යා කර - යාත්රාල කරව. ගමන් කරන්න.

සෙද - වහා